Naar een Vlaamse sociale zekerheid

In een tijdperk van voortdurende maatschappelijke verschuivingen, politieke evoluties en economische uitdagingen staat België op een kruispunt. De complexiteit van dit land, gekenmerkt door zijn federale structuur, heeft in de loop der jaren de problemen steeds groter gemaakt. Het Belgisch federalisme komt hierdoor onder toenemende druk te staan. Over de sociale zekerheid zijn er sprekende cijfers van het Vlaams & Neutraal Ziekenfonds.

In april 2021 publiceerde ik samen met historicus Bruno Yammine het artikel in Knack ‘Wat de coronacrisis ons leert over het Belgisch federalisme’. Onze analyse wees op de uitdagingen binnen de Belgische federale structuren in de aanpak van (grootschalige) crisissituaties. Mijn bijdrage aan het artikel was aantonen dat het Overlegcomité — dat toen het beleid bepaalde — een schimmige actor was en totaal ongrondwettelijk te werk ging. De avondklok was daar een pijnlijk voorbeeld van.

Afschaffing

Volgens Yammine konden we dat oplossen door de gewesten en gemeenschappen af te schaffen zodat er in de gezondheidszorg eenheid van commando zou zijn. Daardoor zouden problemen veel efficiënter aangepakt kunnen worden. In 2021 was ik dat idee genegen. Ik had er zelf al eerder voor gepleit, omdat ik Zwitserland als voorbeeld zie van hoe een overheid efficiënt met problemen kan omgaan. Zwitserland is een natie, gevormd uit een verzameling van autonome deelstaten (kantons) die zowel etnisch als in taal en cultuur verschillend zijn. In Zwitserland zijn er drie bestuursniveaus: steden en gemeenten, kantons en de centrale overheid.

Ik redeneerde dat onze provincies zouden kunnen fungeren zoals de Zwitserse kantons vandaag. Een denkfout. Wanneer we kijken naar de Vlaamse taal en cultuur, zien we dat er amper verschillen bestaan tussen de vijf Vlaamse provincies. Het is dus veel logischer om deze te verenigen en op die manier veel meer autonomie te verkrijgen. Dat is immers net het succes van het Zwitserse politieke systeem.

Liever lui dan moe?

Bijna een jaar geleden liet de gedoodverfde kandidaat voor het premierschap in 2024 Paul Magnette (PS) in een interview met HLN het volgende optekenen: ‘Bij Vlamingen zit het blijkbaar in de genen om altijd hard te moeten werken. Walen genieten liever een beetje van het leven, wat is daar mis mee?’ Met het cliché van de ‘luie Waal’ had Paul Magnette  duidelijk geen moeite. Uiteraard mag de voorzitter van de Franstalige socialisten dit vinden, maar laten we toch eens kijken naar de gevolgen van deze mentaliteit.

De uitgaven van België zullen in 2024 in totaal 433 miljard euro bedragen. Dit is voor alle bestuursniveaus samen. Het federale niveau neemt 156 miljard voor zijn rekening, de Vlaamse begroting voorziet 57 miljard euro en de Waalse begroting doet het met 21 miljard euro. De Duitstalige Gemeenschap en het Brussels Hoofdstedelijk Gewest hebben minder middelen.

Vooreerst is het belangrijk om te kaderen hoeveel geld er momenteel in ons land naar de sociale zekerheid vloeit. Velen realiseren zich niet dat dit verreweg de grootste kostenpost is voor onze federale overheid. Jaarlijks wordt een totaalbedrag van 119 miljard euro toegewezen. Van dat bedrag gaat 38 miljard euro naar gezondheidszorg, 12 miljard euro naar arbeidsongeschiktheidsuitkeringen, 50 miljard euro naar pensioenen en 7 miljard euro naar werkloosheidsuitkeringen. De andere gezamenlijke federale uitgaven, los van de sociale zekerheid, bedragen 37 miljard euro waarvan 6,3 miljard euro wordt besteed aan schuldaflossing en 4,1 miljard euro naar Europa gaat.

Begrotingstekorten

Vermoedelijk heeft Magnette een punt wanneer hij zegt dat de Vlamingen harder werken. De cijfers spreken voor zich. De werkgelegenheidsgraad in Vlaanderen is stukken hoger. Er zijn ook veel minder Vlamingen langdurig ziek. Op vraag van een Kamerlid bevestigde minister Frank Vandenbroucke (Vooruit) dat een Vlaamse gerechtigde op de invaliditeitsverzekering in 2020 gemiddeld 27,31 invaliditeitsdagen ontving, tegenover 39,19 dagen in Wallonië. Dit is een verschil van meer dan 43 procent.

Volgens de PS-voorzitter zit dat dus in de genen van de Walen. Ik denk dat dit ligt aan de politieke keuzes van Franstalig België. Het probleem voor de Vlamingen is bovendien dat de situatie bij onze zuiderburen elk jaar erger wordt. Geen licht aan het einde van de spreekwoordelijke tunnel. Vlaanderen doet het budgettair al jaren redelijk goed, wat niet gezegd kan worden van de andere gewesten en gemeenschappen. Het begrotingstekort in Vlaanderen was in 2023 een sobere 3,33 procent. In Wallonië was dit maar liefst 26 procent.

640 euro per maand

Er wordt vaak gesproken over de geldstromen van noord naar zuid. Een vorm van solidariteit, zegt men. Solidariteit is uiteraard een mooi principe, maar moeten we ook niet solidair zijn met onze kinderen en kleinkinderen? Moeten we hen blijven opzadelen met almaar meer kosten terwijl de Franstalige socialisten besluiten dat de hangmat zo comfortabel is?

Elk Vlaams gezin betaalt 640 euro per maand voor het in stand houden van deze geldstromen naar Franstalig België. Ik weet niet wat u van dit bedrag vindt, maar ik zou wel weten wat ik elke maand met zo’n som zou kunnen doen. U niet? Vroeger zag ik dit anders, vermoedelijk vanuit mijn achtergrond als ex-militair. Op basis van de effectieve cijfers is het echter duidelijk dat het in ieders belang is dat we spoedig evolueren naar een aparte Vlaamse sociale zekerheid. We zouden niet alleen veel geld besparen, maar ook onze eigen klemtonen kunnen leggen.

Ook Franstalig België zou er wel bij varen. De huidige hangmat is een drama voor de toekomst van Wallonië. Een dosis budgettair realisme zou de deur openen voor échte hervormingen. Hervormingen die wel de doodsteek zouden kunnen zijn voor Paul Magnette en zijn partij. Een doodsteek die zij verdienen. Ze hebben hun kiezers lang genoeg verarmd.