Niet kiezen is ook kiezen

In de moderne democratie wordt vaak gezegd dat elke stem telt, maar wat als de meerderheid besluit om te zwijgen?

Democratie, afgeleid van de Griekse woorden ‘demos’ (volk) en ‘kratos’ (heerschappij), betekent letterlijk ‘heerschappij van het volk’. Met de afschaffing van de stemplicht verschuift de macht van ‘het volk’ naar ‘een deel van het volk’.

Wanneer minder dan 60 procent van de bevolking de moeite neemt om te stemmen, lijkt de democratie te verarmen tot een representatie van slechts een fractie van de gemeenschap. Wat zegt dit over de legitimiteit van de genomen besluiten? Welke groepen worden nog vertegenwoordigd? En welke groepen blijven achter zonder representatie?

Vrijheid en burgerplicht

Open Vld vindt dat de afschaffing van de stemplicht de vrijheid van burgers vergroot. Maar hier schuilt een paradox: politiek actief zijn is namelijk een van de hoogste vormen van vrijheid, en burgers de keuze geven om die vrijheid niet te benutten lijkt haaks te staan op het idee van het liberalisme zelf. Dit roept de fundamentele vraag op: kun je vanuit vrijheid kiezen voor onvrijheid?

Door mensen de mogelijkheid te geven om niet te stemmen, bieden we hen de optie om hun enige stem in de democratie naast zich neer te leggen. En juist deze stem is essentieel om hun eigen rechten en vrijheden te beschermen en af te dwingen. De vrijheid om weg te blijven ondermijnt dus de kern van democratie, namelijk de gezamenlijke macht van het volk om zichzelf te besturen.

Het ideologische aspect van vrijheid zonder regels en verplichtingen lijkt leuk, maar vrijheid manifesteert zich pas als je ook daadwerkelijk deelneemt aan het feest.

Recht om te zwijgen

Vanuit N-VA-kringen wordt geopperd dat je vrijheid van meningsuiting niet kunt verplichten. Deze gedachte raakt aan een fundamentele denkfout over de aard van democratie en burgerplicht. Vrijheid van meningsuiting is een recht dat de mogelijkheid biedt om te participeren in het publieke debat en om invloed uit te oefenen op politieke besluiten.

Wanneer we stellen dat je deze vrijheid niet kunt verplichten, vergeten we dat democratie vraagt om actieve deelname. Het is niet genoeg om alleen het recht te hebben om te spreken, er is ook een plicht om dat recht te benutten.

Democratie is niet alleen een optelsom van individuele rechten, maar een systeem dat draait om samenwerking en gemeenschappelijk draagvlak. Als te veel mensen ervoor kiezen niet te stemmen of zich terug te trekken uit het politieke proces, komt die samenwerking onder druk te staan. Het risico is dat een kleine groep beslissingen maakt voor de hele samenleving, waardoor het systeem minder representatief en minder betrouwbaar wordt.

Terug invoeren dan maar?

Gezien de lage opkomst bij deze verkiezingen lijkt het invoeren van een verplichte deelname een logisch antwoord. Niet alleen zou dit de representativiteit van onze democratie versterken, maar het zou ook de betrokkenheid van burgers stimuleren. Kiezers zullen zich informeren en scholen inzetten om politieke kennis en vaardigheden aan te leren.

Deze lage opkomst is niet enkel een probleem, het is ook een signaal dat we serieus moeten nemen. Niet kiezen is ook kiezen. Het is een ‘nee’ tegen de bestaande orde en het politieke bestel. Het is een nee tegen de grote partijblokken en de manier waarop de politiek haar ziel heeft verloren.

Er is een sterke behoefte aan nieuwe manieren van politieke betrokkenheid. Mensen willen innovatieve publieke ruimtes waar ze niet alleen kunnen stemmen, maar ook kunnen deelnemen aan discussies, ideeën kunnen uitwisselen en gezamenlijk oplossingen kunnen bedenken. Laten we investeren in burgerfora zoals in Ierland, waar burgers mee kunnen spreken over ethische vraagstukken. Laten we kijken naar Parijs, waar burgers via participatieve budgettering inspraak hebben in het toewijzen van een deel van het stadsbudget.

Fundamenten ondermijnd

De afschaffing van de stemplicht ondermijnt de fundamenten van onze democratie. Wanneer slechts een deel van de bevolking zich uitspreekt, verliest de heerschappij van het volk haar betekenis en legitimiteit. Vrijheid gaat niet alleen over de mogelijkheid om niet deel te nemen, ze vereist actieve betrokkenheid en verantwoordelijkheidsgevoel van iedere burger. De lage opkomst bij de gemeenteraadsverkiezingen is niet alleen een signaal van apathie, maar ook een krachtig nee tegen de bestaande politieke orde.

Mensen verlangen naar een andere manier van politiek bedrijven, waarin zij zich gehoord en betrokken voelen. Laten we deze signalen serieus nemen. De herinvoering van de stemplicht kan tijdelijk soelaas bieden, maar voor een blijvende verandering is meer nodig. We moeten investeren in een cultuur van actieve betrokkenheid, zodat democratie niet enkel tijdens verkiezingen, maar het hele jaar lang leeft.

Dat kan bijvoorbeeld in de vorm van burgerfora, participatieve budgettering of lokale initiatieven die de betrokkenheid bevorderen. Deze ruimtes kunnen dienen als bruggen tussen burgers en beleidsmakers, waardoor we het vertrouwen in de politiek kunnen herstellen.