Nooit meer oorlog

Oorlog is duur en gewaagd: waarom vechten wij? Sedert De meeste mensen deugen van Rutger Bregman, dé internationale bestseller, geloofden wij dat eeuwige vrede haalbaar is. Bregman dwaalt niet, leert echter Christopher Blattman.

Vreedzaam oplossen

Pacifisme is Vlaams en zo oud als de loopgraven van de IJzer. Nooit meer oorlog is al een eeuw een bekend motto. Maar als NAVO-lid zijn wij niet consequent. Welnu, op het juiste tijdstip publiceert Christopher Blattman Why we Fight (Waarom wij vechten). Het is verschenen bij uitgever Viking en het telt 400 bladzijden.

Blattman is econoom en politoloog van het Pearson Institute for the Study and Resolution of Global Conflict van de universiteit van Chicago. Hij bestudeert armoede, ontwikkeling, conflicten en de Derde Wereld. Zijn boek is verfrissend omdat hij erin aantoont hoe zelden landen en mensen in het algemeen hun conflicten gewapend oplossen. Blattman sluit aan bij de klapper van Rutger Bregman van 2019 getiteld De meeste mensen deugen. Blattman kondigt deze aan in de ondertitel als Een nieuwe geschiedenis van de mens: een straffe belofte, deels ingelost.

Worstelingen vermijden

Bregman put uit de sociale psychologie, criminologie, archeologie en geschiedenis om zich te keren tegen de misvatting dat zodra het laagje beschavingsvernis is losgelaten, mensen onbetrouwbaar zijn en veranderen in agressievelingen in een samenleving waarin iedereen elkaar bedriegt, bedreigt, besteelt en vermoordt. Dit beeld kantelt, betoogt Bregman, als je dieper in de wetenschap duikt. De meeste medeburgers deugen dus.

Ook Christopher Blattman zet die lijn uit. Hij betwist dat mensen psychologisch en geestelijk dusdanig bedraad zijn om ruzies uit te vechten met geweld en dat dus vaak doen. De oorlog in Oekraïne zou dat laatste bevestigen. Neen, schrijft Blattman, het tegendeel is waar.

Zo hebben de leiders van het drugskartel van Medellin, de gangsters van Chicago, naast vele andere voorbeelden,  sterke motieven om te onderhandelen met hun rivalen, om daardoor de hoge prijs en de onzekerheid van botsingen te vermijden. Blattman kent als ontwikkelingseconoom uit de eerste hand de drugsbendes uit Latijns-Amerika. Zolang de beide zijden in een conflict de werkelijke prijs van een gevecht kennen, is de rationele keuze, schrijft Blattman, haast steeds om de worsteling te vermijden. Al zeventig jaar zijn nucleaire wapens goede afschrikkingsmiddelen voor internationale duels want de landen die hen hebben en gebruiken weten op voorhand dat die leiden tot wederzijdse vernietiging.

Oekraïne

Blattman somt vijf logica’s op waarom mensen, ondanks dat zij weten hoe desastreus een gevecht, een oorlog is, toch naar de wapens grijpen.

De eerste verklaring is ‘onbeteugelde belangen’, concreet, indien de belangen van de regeerders verschillen van deze van de onderdanen. Oekraïne is aangevallen door Poetin waarbij deze geen rekening hield met de dood van zijn soldaten of de oorlogsmiserie van de Russen.

Een tweede is ‘vage prikkels’. De Oekraïners vechten voor hun waarden en ideeën en gaan zodoende voorbij aan hun economische eigenbelang. Wie de keuze heeft zal opteren voor een liberale democratie waarin men zijn eigen lot bepaalt, en niet de FSB of een autoritaire bezetter.

‘Onzekerheid’ is logica nummer drie. Misrekeningen ontstaan als de twee zijden in een conflict verschillende informatie bezitten. Indien de opponenten mekaars kracht en dadendrang niet kennen volgen bommen. De Oekraïners, en wij, dachten lang dat Poetin zich zou houden bij getreiter.

‘Problemen met engagement’ leiden tot oorlog, aldus logica vier. Als geen van beide kanten gelooft dat de tegenpartij haar verbintenissen zal nakomen, dan is vechten voor een overwinning logisch.

En in de laatste plaats noemt Blattman ‘fout inzicht’: begrijpen staten en leiders de tegenmacht? Poetin vergaloppeert zich dag na dag in Oekraïne want zijn inlichtingendiensten en zijn fantasieën leveren verkeerde inzichten op.

Te nuchter en verstandig voor oorlog

Christopher Blattman doorspekt zijn boek met voorbeelden van vredesopbouw die hij kent uit bemiddeling in bijvoorbeeld Liberia en Zuid-Soedan. Soms gaat het om geringe stapjes. De auteur heeft geen mirakeloplossing voor de botsingen tussen superstaten met een kernarsenaal. De heldere boodschap blijft en ze breidt die van Bregman uit door te stellen dat mensen, minder dan gevreesd, zich naar oorlog keren omdat zij nuchter en verstandig genoeg zijn om de zware prijs te kennen.

De meeste mensen deugen van Rutger Bregman is verkrijgbaar bij onze webwinkel.