Oekraïne bijna vier maanden na de wetgevende verkiezingen: een analyse (Deel I)

Tegen een achtergrond van oorlogsgeweld in de streek van de Donbass in Oost-Oekraïne (Donetz en Lugansk), grepen op 26 oktober 2014 parlementsverkiezingen plaats. Niet overal te lande konden kiesdistricten worden opgericht: verkiezingen op het schiereiland Krim waren uitgesloten want geannexeerd door Rusland sinds einde februari 2014. Ook in een aantal door de rebellen en door Moskou gecontroleerde districten in het oosten van Oekraïne, kon de burger zijn grondwettelijk recht niet uitoefenen. Op een totaal van 450 beschikbare zetels zouden er aldus, ook na de verkiezingen, in elk geval 27 vacant blijven.

Ondanks de politieke onzekerheid en de militaire spanning in het Oosten, nam 52,5 % van de kiezers aan de stembusgang deel. Zonder grote verrassing behaalden pro–Westerse partijen de overwinning: het Petro Porochenkoblok–naar de naam van de president–op kop met 132 op 450 zetels, gevolgd door het Volksfront van premier Yatseniuk met 82 zetels. Drie andere pro–Westerse partijen leverden kandidaten voor de volstrekte meerderheid aan en uiteindelijk kon de regering rekenen op 302 zetels. De partij van de afgezette president Yanukovich, voordien sterk in Oost–Oekraïne, had wijselijk besloten niet aan de verkiezingen deel te nemen: zijn geaffilieerde partijen behaalden slechts een handvol zetels. Toch verliep het vormen van een kabinet niet zonder moeilijkheden en het vergde meer tijd dan verwacht om een regeringsploeg op de been te brengen. Het was pas een maand na de verkiezingen namelijk op 27 november 2014 dat een vijfpartijenregering werd beëdigd. Te elfder uur bleek zelfs onvoldoende gekwalificeerd politiek talent in Oekraïne voorhanden te zijn om bepaalde sleutelposities in te vullen: drie belangrijke ministeries namelijk financiën, economie en volksgezondheid werden toevertrouwd aan niet–Oekraïners. Om dat aanvaardbaar te maken verkregen zij net vóór de beëdiging de Oekraïnse nationaliteit door naturalisatie.

Op een sneltreinvaart moest het parlement nog vóór het einde van 2014 werk maken van tenminste het begin van uitvoering van bepaalde levensnoodzakelijke maatregelen, namelijk het afbouwen van subsidies op gasprijzen en de strijd tegen corruptie, waarbij de Oekraïnse oligarchen niet gespaard bleven, om te kunnen genieten van de beloofde voorwaardelijke steun van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Europese Unie (EU), groot $20 miljard. Het was hoog tijd want beschikbare valuta dekten nog slechts twee maanden invoer. Intussen wordt het tekort door het IMF dit jaar al begroot op $15 miljard en donors hebben zich, buiten $1 miljard van de Verenigde Staten (VS) en van de EU elk, nog niet aangeboden om dit te financieren.

Autonomie

President Porochenko had intussen op 4 november 2014 bij decreet de beloofde autonomie voor de door de rebellen gecontroleerde regio’s rond Donetz en Lugansk ingetrokken want het aanbod werd met wapengekletter afgewezen. Bovendien organiseerden de rebellen eigen verkiezingen in de twee steden onder eigen voorwaarden, zonder zich aan de Oekraïnse constitutie, terzake de enig geldige, te storen. De uitslagen van deze verkiezingen werden alleen door Moskou erkend en zij leiden tot de aanstelling van twee presidenten, één voor elk van de de stadsstaten Donetz en Lugansk in wording.

Intussen gaat het Kiev economisch niet voor de wind: bij een contractie van het Bruto Nationaal Product (BNP) van 5 % in 2014 is men bevreesd voor een nieuwe inkrimping van 7,5 % in 2015, de lokale munt Hryvnia is met meer dan 60 % gedevalueerd ten overstaan van de dollar, de inflatie bedraagt ruim 25 %, de kapitaalvlucht in 2014 wordt geraamd op $150 miljard, de werkloosheid schiet de pan uit maar er zijn geen betrouwbare cijfers voorhanden, internationale energiebedrijven zoals Chevron en Shell verzaken beiden aan miljardeninvesteringen in Oekraïns schaliegas, transferten van Oekraïnse gastarbeiders uit Rusland geraamd op $3,5 milard drogen op, aan Rusland is op korte termijn $3 miljard verschuldigd voor gaslveringen, de oorlog met de rebellen en Moskou kost volgens president Porochenko $10 miljoen per dag. Het is thans al duidelijk dat het zonder exra financiële zuurstof niet verder kan en dat Oekraïne spoedig bij het IMF en de EU op een schuldherschikking zal aandringen om uit de wurggreep te geraken waarin het beland is.

In het licht daarvan stelt zich volgende kapitale vraag: in hoeverre zal het Westen in de nabije toekomst nog bereid zijn Oekraïne, dat noch EU-noch NAVO-lid is, financieel en militair te blijven steunen om de Russische politieke, militaire en psychologische pletswals af te houden?

Intussen in de Donbass (Donetz en Lugansk)

Het wapenstilstandbestand ondertekend in Minsk op 5 september 2014 door Rusland, de rebellen en president Porochenko met bepalingen over het terugtrekken van zware wapens uit de frontlijn vanaf 19 september 2014, het stoppen van wapenleveringen uit Rusland, het uitstippelen van een demarcatielijn, het instellen van controle op de landsgrens door Kiev, het houden van regionale verkiezingen onder de supervisie van Kiev en het verlenen van een grotere autonomie aan de Donbass, is voor de rebellen en Moskou nooit meer geweest dan een vodje papier: de inkt was nog niet droog of de tekst werd al aan flarden geschoten. Herhaalde pogingen om het bestand nieuw leven in te blazen zijn allemaal vruchteloos geweest, het grote aantal dodelijke slachtoffers en het meer dan een half miljoen ontheemden ten spijt. Meer nog: de zogenaamde wapenstilstand bood Moskou de gelegenheid de rebellen, langs de poreuze Oekraïnse–Russische grens, op grote schaal te bevoorraden met zwaar militair materieel, raketten, soldaten en geld. Westerse aantijgingen daartoe werden altijd van de hand gewezen en ontkend. Die indrukwekkende logistieke steun maakte dat de rebellenleiders in Lugansk en Donetz hun rompstaten in de Donbass, eerst eigenlijk niet meer dan een deel van het territorium van beide steden, gevoelig konden uitbreiden door de Oekraïnse troepen met succes terug te drijven. Daarmee werd een begin gemaakt van een strategische prioriteit namelijk het creëren van een lebensraum voor beide pas opgerichte alleen door Moskou erkende ministaten waarbinnen zij zouden kunnen functioneren en hun gezag vestigen. En zo ziet men dat over een tijdperk van ternauwernood vier maanden de rebellen hun territorium van twee kleine stadsstaten hebben uitgebreid tot ongeveer een derde van de oppervlakte van de provincie of een territorium bijna zo groot als ons land. Daaraan zijn eveneens economische prijzen verbonden: in het westen van Donetz liggen, binnen handbereik van de rebellen, koolmijnen waarvan de productie nodig is om de Oekraïnse electriciteitscentrales op gang te houden. Ten noorden van Lugansk ligt een electriciteitscentrale voor het grijpen. Voor alles wat energie betreft zoals gas, steenkolen en nucleaire centrales, is het land trouwens in hoge mate afhankelijk van Rusland, een onprettig vooruitzicht voor Kiev. De rebellen hebben nu te kennen gegeven het bestand niet meer te eerbiedigen en ze hebben onlangs een offensief ontketend tegen de havenstad Mariupol, aan de Zee van Azov op ongeveer 100 km van de Russische grens gelegen. Deze haven is tegelijkertijd de inscheepplaats van ertsen, steenkool en graan uit het ganse gebied èn een gedroomde strategische stad die Moskou gaarne binnen haar invloedssfeer zou krijgen want zij ligt op de weg naar de Krim, het scheireiland sinds februari 2014 door Rusland aangehecht.

De auteur is oud-ambassadeur.

(c) Reporters