Vladimir Poetin haalt slag thuis in Syrië

De Russische president Vladimir Poetin kondigde op 14 maart 2016, op de dag dat in Genève de bij herhaling uitgestelde vredesbesprekingen over Syrië eindelijk aanvingen, geheel onverwacht aan dat hij zijn luchtmacht uit Syrië zou terugtrekken omdat, zo zei hij, hij al zijn gestelde doelstellingen had bereikt. Nu het stof wat is gaan liggen over deze aanvankelijk boude uitspraak en een nog wankel staakt-het-vuren lijkt stand te houden (de zogenaamde ‘cessation of hostilities’ zoals afgesproken in de unaniem gestemde Resolutie 2268 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties (VN)), is het ogenblik aangebroken om deze stelling onder de loep te nemen. Het ziet er inderdaad naar uit dat men Poetins uitspraak niet als zuivere grootspraak of propaganda, voornamelijk bestemd voor binnenlands Russisch gebruik, kan wegwuiven, ook al worden in werkelijkheid niet alle Russische jachttoestellen gerepatrieerd.

Dooreengeschud

Ten eerste zag het er voor president Assad en zijn leger vóór 30 september 2015, de dag waarop het Russische luchtoffensief in Syrië een aanvang nam, erg belabberd uit. Overal werd het Syrische leger, nochtans bijgestaan door Iran en milities van Hezbollah, teruggedreven. Na vijf jaren oorlog stonden het moreel en de strijdvaardigheid op een laag pitje en Assad beheerste nog ruwweg 25 % van het Syrische grondgebied. De overige 75 % was hij aan de Islamitische Staat (IS) en aan de Syrische Koerden kwijtgespeeld. Een algehele militaire nederlaag kwam met de dag dichterbij. Het Westen, met de Verenigde Staten voorop, heeft daarvan om niet opgehelderde redenen geen gebruik gemaakt om Assad op de knieën te dwingen en Poetin zag zijn kans dus schoon het vacuüm op te vullen. Het meer dan vijf maanden durende luchtoffensief van Rusland heeft de kaarten grondig dooreengeschud: niet alleen werd Assad voor een quasi militaire nederlaag behoed, maar met elk succes van de Russische luchtmacht voelde hij zich opnieuw vaster in het presidentiële zadel getild en op dit ogenblik is hij onomkeerbaar geworden, daar waar zijn politieke lot vóór 30 september 2015 zo goed als bezegeld was. Poetin heeft deze ommekeer in Assads fortuin ook veel sneller kunnen verwezenlijken dan hij aanvankelijk zelf had gedacht: op korte tijd hebben Russische instructeurs de weerbaarheid van het Syrische leger op peil gebracht. Zij slaagden er aldus in een goede coördinatie tot stand te brengen tussen Russische luchtaanvallen enerzijds en het oprukken van het Syrische leger en coalitie op het terrein anderzijds. Dat Poetin er daarbij met de grove borstel is doorgegaan en, in tegenstelling tot wat hij beweerde, geen enkele empathie met burgerslachtoffers heeft getoond, is kenmerkend voor de Russische ‘doublespeak’- propaganda: namelijk een duidelijk loopje nemen met vooraf gemaakte afspraken en zijn eigen weg gaan, ongeacht internationale protesten. De redding van Assad en zijn regime waren de hoofddoelstelling van de Russische directe inmenging in de Syrische oorlog. En daarin is Poetin geslaagd. In bijkomende orde: Poetin is niet in het ‘Syrische moeras’ terechtgekomen, namelijk een langdurige oorlog tegen de oppositiestrijdkrachten, zoals president Obama nochtans had voorspeld. Hij had daartoe voldoende ‘boots on the ground’ voor een succesvol offensief.

Verwittiging

Ten tweede heeft Rusland nu de beschikking over niet één, maar over twee militaire basissen in Syrië. De al bestaande, de vlootbasis in Tarsus, werd vergroot en de tweede in de provincie Lattakia (Hmeimim) werd op enkele weken tijd, voorafgaand aan het begin van het offensief van 30 september 2015, uitgebouwd. Deze basissen herbergen drieduizend Russische militairen en zijn nu uitgerust met grond-luchtdoelraketten. Die werden er geplaatst na het neerhalen van een Russisch jachttoestel door de Turkse luchtmacht. Het is een verwittiging aan het adres van de Turkse president Erdogan die zich, in deze omstandigheden, wel twee keer zal bezinnen vooraleer een Russisch toestel, al dan niet in het Turkse luchtruim, neer te schieten. Het terugtrekken van een deel van de Russische luchtmacht uit Syrië is een tactische zet: bij hoge nood – een omschrijving alleen door Poetin nader te bepalen – kan deze op geen tijd opnieuw worden overgevlogen. Met deze tweede luchtmachtbasis verdubbelt Poetin zijn militaire en geo-politieke invloed in de oostelijke Middellandse Zee.

Onomkeerbaar

Ten derde heeft Poetin Ruslands politieke internationale isolement als gevolg van de aanhechting van de Krim en de bemoeienissen in Oost-Oekraïne twee jaar geleden, op een overtuigende manier doorbroken. Poetin treedt plots en onverwacht op het diplomatieke voorplan als een onomkeerbare partner, zeer tot ongenoegen van de Verenigde Staten en zijn geallieerden in Europa en het Nabije Oosten. Het succes van deze Russische inmenging in Syrië heeft overigens geleid tot de unanieme goedkeuring van de VN-Veiligheidsraadresolutie 2254 van 18 december 2015 met betrekking tot het beeindigen van de oorlog en het uitbouwen van een nieuwe politieke orde in het land. Poetin eigent zich wederrechtelijk de belangrijkste rol toe bij de vredesonderhandelingen en de daaropvolgende uitbouw van het nieuwe Syrië. Daarmee houdt hij ook een stevige stok achter de deur tegen wat hij aanvoelt als het te eigengereide optreden van Assad maar tegelijkertijd ook tegen de te grote verwachtingen en ambities van het Westen.

En Assad?

De VN-Veiligheidsraadresolutie 2254 vormt het toekomstige politieke raamwerk van het nieuwe Syrië. Zij omvat naast bepalingen tot het staakt-het-vuren en het instellen van een niet-sectaire overgangsregering ook het opstellen van een nieuwe grondwet (de huidige dateert uit 2012), het organiseren van vrije parlementaire- en presidentsverkiezingen onder internationaal toezicht waarbij de Syrische diaspora moet worden betrokken, het verstrekken van humanitaire hulp, het vrijlaten van arbitrair vastgehouden gevangenen, de terugkeer van vluchtelingen en de wederopbouw van het land. Terreurorganisaties verwant met al Quaida en de Islamitische Staat (IS) vallen uit de boot: die mogen verder worden bestreden.

De resolutie rept met geen woord over de politieke toekomst van Assad zelf. Vrij vertaald: hij kan aftreden of aanblijven voor een (nog) niet nader omschreven periode. Of anders gezegd: niemand vraagt hem (nu) op te stappen.

Halsstarrig

Hoe lang deze niet nader omschreven periode is blijft onduidelijk. Toch kan men op basis van een aantal nieuwssprokkels het volgende plausibele scenario samenstellen. Zelfs voor Poetin gaat de halsstarrigheid van Assad die onder geen voorwaarden van onderhandelingen wil weten, een brug te ver. Poetin heeft Assads autoriteit over de rompstaat Syrië herbevestigd uit puur eigenbelang en om de Russische positie bij onderhandelingen naar voor te katapulteren. In dat opzicht vindt Poetin Assad ondankbaar en kan de rol van Assad naarmate de tijd en de onderhandelingen vorderen, stilaan uitgespeeld geraken. Poetin zal dus niet per se aan Assad vasthouden in de toekomst ook al is hij nu niet bereid hem te vieren. Dat laatste kan wel gebeuren gedurende de onderhandelingen over de uitvoering van de verscheidene bepalingen van VN-resolutie 2254, op voorwaarde dat de vredesgesprekken zonder pech voortgaan. Het blijft daarentegen wél mogelijk dat Assad opnieuw door Poetin in het zadel gehesen met zijn autoriteit en ego intact, op een bepaald ogenblik zelf het licht zal zien schijnen en besluit een stap opzij te zetten op het hoogtepunt van zijn macht en in het belang van Syrië, eerder dan een roemloos en vernederend einde tegemoet te gaan zoals bijvoorbeeld zijn ambtsgenoot, de Libische president Khadaffi.

Prijs

Toch hangt Assads rol in het toekomstige Syrië niet alleen af van hemzelf, of zelfs van Poetin, maar ook van Iran. Iran heeft, doorheen de jaren, veel geïnvesteerd in Syrië en in het creëren van een noordelijke Shia-halve maan waarin het succesvol zijn invloed van Iran over Syrië tot in Libanon kan laten gelden. Daarmee zet Iran tegelijk Turkije, Saoedi-Arabië en de Golfstaten een hak. Met het mogelijke wegvallen of aftreden van Assad, een Alawi (een godsdienst nauw verwant met het Shiisme) zou ook het belangrijke Syrië-segment uit deze Shia-constructie verdwijnen en Iran zal die fnuiking van haar groeiende macht zeker niet zomaar prijsgeven. Welke prijs zal hiervoor gevorderd worden?

De auteur is oud-ambassadeur.

Foto: (c) Reporters