Onmacht of machteloosheid in 5 films

Een wrede vorm van onmacht – machteloosheid zeg maar – kruipt als een rode draad door vijf recente films, nu te zien in de bioscoop. Bovendien heeft elke film een Belgische link!

Vier dochters

In Cannes goed voor L’Oeil d’Or, de Prijs voor de Beste Documentaire, is Les filles d’Olfa, de vijfde film van de Tunesische cineaste Kaouther Ben Hania (****, van deze week af in de bioscoop), niet echt een documentaire, wel een heel sterk document. De twee afwezige dochters en hun moeder worden door actrices vertolkt. De documentaire wordt gepresenteerd als een voorbereiding op een fictiefilm rond Olfa – vaak in Tunesië in diverse media opgevoerd – en haar dochters.

Het intimistische maar schrijnende familieportret van een alleenstaande moeder met vier dochters – opgesloten in het huis clos van hun sjofele woonst – geeft niet meteen zijn insteek prijs. Want de moeder en de twee jongste meisjes Eya en Tayssir vragen zich nog altijd af wat hun twee oudere zussen Rahma en Ghofrane – doodgewone volwassen jonge vrouwen – destijds moet hebben bezield om naar Syrië te trekken, een land in chaos/burgeroorlog om zich aan bij de extremistische moordbrigade van Daesh aan te sluiten.

‘Voor de Jasmijnrevolutie was een hoofddoek in Tunesië zelfs verboden!’ Zo merkt moeder Olfa terloops op. Opgroeien als vrouw in een land als Tunesië waar de man koning is, is lang geen pretje? Was het dat? Je hoort Olfa zich als het ware luidop afvragen of ze een slechte moeder is geweest. De onmacht van een moeder die niet weet of ze haar dochters, in Syrië (?) tot 10 jaar cel veroordeeld, nog ooit zal terugzien. Een ontregelend actueel verhaal van pijn, revolte en hoop.

De generaal

Van een vrouwen- naar een echte mannenwereld. Daarvoor moet je bij het intrigerende Luka zijn van de Vlaams-Amerikaanse Jessica Woodworth (***, momenteel in de bioscoop). Zij interpreteerde de roman De woestijn van de Tartaren van Dino Buzzati uit 1940 op een wel heel eigenzinnige manier en kwam ongewild uit bij de actualiteit van vandaag.

Jessica Woodworth: ‘In 2017 ben ik beginnen schrijven aan het scenario. Het verhaal kreeg vorm op locatie in Armenië maar toen werd het land aangevallen door Azerbeidzjan. We hebben het project moeten verplaatsen toen naar Sicilië. Sindsdien zijn er allerlei onvoorstelbare dingen gebeurd: het schrikbeeld van een oorlog, een pandemie, alarmerende klimaatsituaties. Ze gaven de film een nieuwe dimensie. Zelf was ik een gelukkig kind tijdens de jaren van de Koude Oorlog. Ik mocht van nabij getuige zijn van de onderhandelingen tussen de VS en de Sovjet-Unie. Mijn vader is een nucleaire ontwapeningsspecialist. Ik zag en voelde dat gevaarlijk spel. Die arena heeft me mijn hele leven gefascineerd. De akkoorden die nu worden opgezegd zetten ons nu op een hellend vlak.’

Luka wil als ‘geboren vechter’ carrière maken bij een leger als sluipschutter. Dat hoopt hij te vinden in Fort Kairos waar strijders zich oefenen om onze beschaving te redden. Het is wachten op de vijand. Bij gebrek daaraan lijken de soldaten in lethargie te sukkelen. Zouden auteurs Kafka en Cervantes Woodworth geïnspireerd hebben?

Jessica Woodworth: ‘Ik apprecieer de vervreemding, de angst en de absurditeit van Kafka, de dwaasheid bij Cervantes. Misschien weerklinkt dat ook binnen de muren van Fort Kairos, een plek van echo’s en geesten.’

De grootste uitdaging voor Woodworths stilistisch essay was de esthetische aanpak. Vele close-ups in zwart-wit want ‘voor een blauwe lucht was geen ruimte’. Een opvallende rol tenslotte is er voor Geraldine Chaplin als generaal, een bevreemdende, fragiele figuur, door de actrice gespeeld ‘als een reptiel’.

Jessica Woodworth: ‘De gezichten van de hoofdpersonages vormen het primaire landschap van de film, brengen leegte en hoop, honger en wanhoop, verlangen en twijfel tot leven, hun zichtbare onrust kortom heel luid en heel stil tegelijk.’

De Muur

Jessica is de naam van de vrij grimmige Amerikaanse grenspolitievrouw in The Wall van de Belgische filmmaker Philippe Van Leeuw (**, van deze week af in de bioscoop). De Mexicaans-Amerikaanse grens rond de muur bewaken en illegale migranten opsporen en arresteren is haar taak. In contrast met deze meedogenloze grenspolitie staan de oorspronkelijke bewoners van de regio, de native Americans, voor wie er geen grens bestaat: het Tohono O’odham-volk wat zoveel betekent als ‘woestijnvolk’.

Dat geeft aan The Wall een vrij originele invalshoek, al had dat net wat meer mogen zijn. Pas naar het einde toe vernemen we waarom Jess(ica) zo kwaad is en haar machteloosheid dan maar botviert op alles en iedereen.

Seks met je ex

Machteloosheid straalt ook af op een stel, Sandra en Rémy, dat geen kinderen kan krijgen in het amusante Le Syndrome des amours passées van het Belgische regisseursduo Ann Sirot & Raphael Balboni (**, van deze week af in de bioscoop). Een arts stelt als diagnose zonder verpinken vast dat ze lijden aan ‘het syndroom van liefdes uit het verleden’ en hij heeft meteen een remedie klaar: eenvoudigweg met alle exen nog eens te seksen. Vlugger gezegd dan gedaan natuurlijk.

Het moet een hoogst vermakelijke gedachte zijn geweest voor het regisseursduo. Een romantische komedie was geboren, een film over relaties, seksualiteit en jaloezie.

In de discotheek

Jaloezie speelt ook een cruciale rol in La bête dans La jungle van de Oostenrijkse maar in Brussel aan het Insas opgeleide cineast Patric Chiha (**, momenteel in de bioscoop). Deze onirische kroniek, van 1979 tot 2004, naar een novelle van Henry James, speelt zich af in een broeierige Parijse discotheek waar May en de stille kracht John elkaar vaak ontmoeten. John spreekt in raadsels. Hij wacht op een verschrikkelijke gebeurtenis. Deze obsessie is een sta in de weg voor elk engagement. En May is niet in staat om lief te hebben, laat staan om John om te praten. In wezen gaat deze film, die het moet hebben van sfeer, over jonge mensen die in de marge leven zonder in het leven te duiken.

Alle dansscènes werden in de Mirano opgenomen, de befaamde Brusselse nachtclub (en voormalige cinema).