Onze vrijheid geofferd op het altaar van het nulrisico

Wie allergisch is aan regelneverij, vermeed deze week maar beter de media. Politici verdrongen elkaar om verboden en beperkingen uit te vaardigen, allemaal ter versterking van de veiligheid van de burgers. Onderweg naar het nulrisico verliezen ze evenwel de vrijheid van de burger uit het oog.

Sven Lievens, doctoraatstudent en onderwijsassistent in aansprakelijkheidsrecht

Profileringsdrang

Dat dit land te veel politici telt, daar hoef ik u niet van te overtuigen. Onze complexe staatsstructuur zorgt voor een ondoorzichtig kluwen aan parlementen en raden, allen bevolkt met politici die u ervan moeten overtuigen dat ze nuttig werk hebben verricht voor het welzijn van de bevolking. Dat gaat onvermijdelijk gepaard met een sterke profileringsdrang, waarbij politici u trachten te hoeden voor talrijke gevaren die zij – oh, Thank the Lord – met één vingerknip zullen oplossen. Dat terwijl de samenleving – statistisch gezien – nooit veiliger was. Sla er het (overigens bijzonder goede) boek Waarom we bang zijn van Bram Vervliet maar even op na. We leven langer, veiliger en gezonder dan ooit tevoren. Maar toch…

Nulrisico

Politici menen (te) vaak – de maakbare samenleving indachtig – dat we risicoloos kunnen leven. Allerhande mogelijke gevaren worden met verboden en beperkingen zo veel mogelijk vermeden, zowaar bijna aanschurkend tegen het nulrisico.

Het voorstel van Groen en Vooruit om de snelheid in de bebouwde kom veralgemeend te laten dalen van 50 km/u naar 30 km/u is daarvan een schrijnend voorbeeld. Mocht het van deze twee linkse partijen afhangen, dan rijdt u voortaan quasi stapvoets vanaf u de invalsweg verlaat. Ik belicht enkele aspecten.

Verkeersveiligheid

Ten eerste: iedereen is voor verkeersveiligheid. Het recente drama waarbij een jongen van 16 jaar het leven liet, raakt eenieder diep. Dat er bijgevolg concrete plaatsgebonden ingrepen moeten gebeuren, staat als een paal boven water. Maar een veralgemeende daling van de maximumsnelheid werd zelfs door het Instituut voor verkeersveiligheid VIAS afgeraden.

Ten tweede, het is waar dat er heel wat overlijdens te betreuren waren ten gevolge van auto-ongevallen in de bebouwde kom. Dat dit cijfer recent is gestegen, kan gerust waar zijn, niettegenstaande de maximumsnelheid steeds dezelfde is gebleven – oorzakelijk verband, zegt u? Om daarenboven te weten dat er een veel minder dodelijke impact is bij een auto die 50 km/u rijdt dan bij 30 km/u, hoeft u echt geen cursus kinetische energie te hebben gestudeerd. Dan weet u ook: 20 km/u is nog veiliger en de volledige afschaffing van wagens in stadskernen zou een optimale oplossing kunnen lijken. U merkt het: het typevoorbeeld van een fausse bonne idée.

Het maatschappelijke kostenplaatje

Ten derde, u gaat me echt niet horen beweren dat mijn fundamentele vrijheid wordt ingeperkt omdat ik minder snel met de wagen mag rijden. Wat u me wel zal horen beweren is dat men met dergelijke veralgemeende maatregelen het volledige maatschappelijke kostenplaatje uit het oog verliest. De maatschappelijke kost om wagens in elk stadscentrum trager te laten rijden is immens. Elke rit duurt langer, waardoor bijvoorbeeld uw geliefde bestelwagentje met alle prullaria die u de avond ervoor op internetwinkels kocht, minder voordeuren zal kunnen aandoen in hetzelfde tijdsbestek.

Maar mensenlevens wegen toch op tegen efficiëntie, hoor ik u denken. Ja, tot op bepaalde hoogte. In de coronapandemie moest het beleid ook steevast keuzes maken over hoeveel doden we als samenleving konden dulden om toch maar meer vrijheid te bieden. U kon diezelfde evenwichtsoefening overigens zelf maken in de corona-enquête. Meer vrijheid is meer doden: waar legt u de grens? Die keuzes zijn hard, maar moeten in concreto en afgewogen gebeuren, met een duidelijke kosten-batenanalyse.

Het risicoloze scoutskamp

Andere voorbeelden van dergelijke regelneverij om elk risico uit te sluiten vindt men zodra u het woord ‘scoutskamp’ in uw zoekmotor intikt. Zo verboden vier Waalse gemeentebesturen halverwege juni 2022 alcoholgebruik op scoutskampen. De FOS Open Scouts van Deurne kregen van het gemeentebestuur van Houffalize een vademecum van 22(!) bladzijden met regels over afval (ja, in de vuilnisbak zeker?) en alcoholgebruik (ja, vanaf 16 jaar en gebruik uw gezond verstand, eens te meer als je verantwoordelijke bent, niet?).

Met dergelijke vademecums tracht men alle risico’s uit te sluiten en elke aansprakelijkheid te beperken. De realiteit, echter, is onvoorspelbaar en dus behept met een steeds bestaand risico. Maar intussen wordt de vrijheid van de burger opnieuw stap voor stap ingeperkt en tasten dergelijke maatregelen het sociaal weefsel aan.

Sociaal weefsel

Het kunnen inroepen van de overtreding van een regel maakt het bijzonder gemakkelijk om aan te tonen dat de tegenstander in fout was. Vragen over het nut of de doelgerichtheid van die regel, worden dan overbodig. Met andere woorden: het debat wordt vermeden.

Dat is anders bij – en nu wordt het even technisch – de zorgvuldigheidsnorm. Elke burger moet zich zorgvuldig gedragen volgens ons Burgerlijk Wetboek, ongeacht men een regel overtreedt of niet. Maar dan kan discussie ontstaan of enkele pintjes drinken wel degelijk onzorgvuldig gedrag uitmaakt. U zal uw zaak dus sterker en inhoudelijker moeten onderbouwen dan de simpele verwijzing naar een gemeentelijk verbod. Lees: er ontstaat ruimte voor debat.

Het is net dat debat dat nuance brengt en hopelijk ook enig wederzijds begrip. Een sociaal weefsel, waarbij burgers elkaar (h)erkennen als gelijken en het debat met elkaar aangaan als het even fout loopt, werkt veel constructiever dan het inroepen van overheidsinterventie en het voeren van juridische procedures. Scouts behoren tentenkampen te sjorren en geen procedures bij de Raad van State te voeren.

Veiligheid creëer je door een sterk gemeenschapsgevoel te bouwen, een dialogerende samenleving waar men spreekt met elkaar en die concrete oplossingen zoekt voor concrete problemen. Veiligheid creëer je absoluut niet door met algemene maatregelen onze vrijheid te offeren op het altaar van het nulrisico.