Polen mag migranten uit Wit-Rusland toegang weigeren

Sinds weken staan de media vol berichten over migranten die vanuit Wit-Rusland naar de Europese Unie willen. Inmiddels is voldoende duidelijk dat het regime van Wit-Rusland’s dictator Loekashenko actief migratie-kandidaten ronselt in landen als Irak, Syrië en  Iran en deze met vliegtuigen naar Wit-Rusland haalt. Eenmaal geland in de hoofdstad
Minsk worden ze geholpen met vervoer naar de grens met de Europse Unie. Vandaaruit willen ze de grens over om asiel aan te vragen, aanvankelijk vooral in Litouwen, nu voornamelijk in Polen. Momenteel bevinden zich naar schatting enkele duizenden migranten aan de Poolse grens.

Tussen hamer en aambeeld

De beelden van hoe zij in deze wintermaanden in het grensgebied verblijven zijn zwaar om te zien. Polen wil ze niet binnenlaten, Wit-Rusland wil ze niet houden, ze zitten tussen hamer en aambeeld. Bij zo’n menselijk en moreel drama is het voor beleidsmakers belangrijk om het hoofd koel te houden en de problematiek zorgvuldig te analyseren. Daarbij moeten ze ook de juridische invalshoek, oorzaak en gevolg  plus de schuldvraag meenemen. In de discussie worden verschillende termen vaak onjuist of door elkaar
gebruikt. Dat bemoeilijkt een correcte analyse.  Zo duidt men de mensen aan de Poolse grens afwisselend als migranten, vluchtelingen of asielzoekers.

Het VN Vluchtelingenverdrag uit 1951 spreekt uitsluitend van ‘vluchtelingen’.  Het bepaalt dat iemand pas als vluchteling kan worden erkend wanneer het land waar hij asiel aanvraagt  concludeert dat hem die status toekomt. Dat gebeurt pas wanneer  er  een ‘gegronde vrees bestaat voor vervolging vanwege ras, religie, nationaliteit of politieke
overtuiging’ in zijn land van herkomst. De mensen aan de Poolse grens zijn niet meer op de vlucht, want ze zijn in Wit-Rusland. Misschien zijn er ook asielzoekers bij, mensen die
daadwerkelijk gevaar lopen in eigen land. Maar asiel moet je aanvragen op een rechtsgeldige manier.

Illegale binnendringers uitwijzen

Dat kan in ambassades van EU-landen in het land waar de aanvragers wonen of bij officiële grensovergangen aan de buitengrenzen van de EU. Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg heeft dat nog eens bevestigd in een arrest van februari 2020: migranten moeten Europees gebied ‘op een legale, in tegenstelling tot een illegale, manier zijn binnengegaan’ alvorens zij van een bepaalde mensenrechten-bescherming kunnen genieten. Illegale binnendringers mogen worden uitgewezen.

Het is ook belangrijk te kijken naar de eerste verantwoordelijkheid voor de aanwezigheid van  migranten aan de Poolse grens. Die van Wit-Rusland is zonneklaar: het land ronselt immers actief kandidaat-migranten en vervoert ze tot aan de grens, soms zelfs onder dwang. Er is ook een verantwoordelijkheid van de migranten zelf. Wanneer ze uit hun land vertrekken hebben zij weet van de toelatingsprocedures voor asiel in de EU. Zij denken echter meer kans te maken om in de EU-asielprocedure te komen wanneer zij de door Wit-Rusland georganiseerde  illegale route nemen.

Koerdisch gebied in Irak

Belangrijk is verder dat nogal wat migranten uit het autonome Koerdische gebied in Irak komen. Die regio heeft een grote mate van zelfstandigheid en is praktisch veilig te noemen.  Bovendien reizen ze met het vliegtuig naar Wit-Rusland, waardoor ze grens- en douane controles in hun eigen land moeten ondergaan. Iemand die daadwerkelijk
vreest voor gevaar op vervolging doet dat niet. Dat geldt ook voor de Minsk-reizigers uit andere landen.

Het is belangrijk om te benadrukken dat asielzoekers enerzijds niet het recht hebben zelf  te bepalen in welk land zij asiel aanvragen en dat een land anderzijds niet de verplichting heeft elke persoon die asiel vraagt toe te laten. De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens bepaalt slechts dat iemand die voldoet aan de voorwaarden voor vluchteling asiel moet worden verleend. Zij schrijft niet voor welk land dat moet doen. Het VN Vluchtelingenverdrag kent het woord asielzoeker niet. Het stelt alleen dat vluchtelingen niet mogen worden teruggestuurd naar gebieden waar hun leven of vrijheid wordt bedreigd vanwege ras, religie of politieke overtuiging. In de praktijk heeft zich de regel van ‘land van eerste opvang’ ontwikkeld: een asielzoeker moet worden opgevangen in het eerste land dat hij betreedt na zijn land van herkomst en waar geen gevaar op vervolging bestaat. Nederland past dit principe, bevestigd door rechterlijke uitspraken, al tientallen jaren toe. Binnen de EU geldt deze regel ook al lang.

Loekashenko-regime

Voor de migranten die vanaf Wit-Russisch grondgebied de grens naar Polen willen oversteken is Wit-Rusland logischerwijs het land van eerste opvang. Samen met het actief ronselen van migranten is daarmee  de verantwoordelijkheid van het Lukashenko-regime voor het gehele wel-en-wee van deze mensen overduidelijk. Door het doelbewust creëren van alle ellende aan de Poolse grens schendt Wit-Rusland bovendien een belangrijke bepaling uit het Vluchtelingenverdrag. Landen moeten immers ‘alles doen wat in hun macht ligt om te voorkomen dat (een vluchtelingenprobleem) een bron van spanning tussen landen wordt.’

De Poolse grens met Wit-Rusland is tevens de buitengrens van de EU. Die heeft er daarom zelf alle belang bij om Polen actief bij te staan. Allereerst bij het verstevigen van de grens om te verhinderen dat migranten illegaal de EU kunnen binnenkomen. Het is onbegrijpelijk  dat de Europese Commissie nog steeds weigert om Polen hierbij financieel te steunen. Tegelijkertijd moet de Europese Unie de charter-maatschappijen die migranten naar Minsk vervoeren hard aanpakken, onder meer door hun vluchten naar EU-landen te verbieden. Tenslotte moet de Unie effectieve maatregelen nemen tegen het Loekashenko-bewind.  De recente visa-beperkingen voor Wit-Russische politici en functionarissen zullen geen indruk maken. Een maatregel die wél effect zal is bijvoorbeeld het uitsluiten van Wit-Rusland uit het Europese betalingsverkeer.