Wekt Rajoy de demonen van de Spaanse burgeroorlog?

Op 21 december jongstleden trok de Catalaanse kiezer terug naar de stembus voor de verkiezing van zijn Parlement. Dit alles heeft een opmerkelijke voorgeschiedenis, waarbij het uittredende verkozen Parlement door de nationale regering naar huis werd gestuurd en een aantal Catalaanse regeringsleden werd opgesloten in de gevangenis. De reden was en is dat Madrid geen afscheiding wil vanwege Catalonië. Over dit onderwerp is al veel gezegd en geschreven, maar de bedoeling van deze bijdrage is om de gevolgen voor de nationale regering te Madrid eens te overlopen.

Situatie

Catalonië had een meerderheid in het Parlement voor de onafhankelijkheid. De gok van de PP (Partido Popular) van Eerste Minister Rajoy was om met nieuwe verkiezingen een andere meerderheid te versieren in het Catalaanse Parlement. Maar die poging van Rajoy is volledig mislukt. Van de 135 Catalaanse zetels zijn er nu 34 voor de Junts per C. van Minister President Puigdemont, 32 voor de links republikeinse partij ERC en 4 voor de links/groene groep van de CUP. Langs de pro-Spanjekant heeft de PP nog amper 3 zetels (min 8), de PSOE heeft er 17 en de liberale Ciutadans (C’s) 37 ( +12).

De PP staat voor een centralistisch Spanje , de socialisten en de C’s willen wel praten over een soort Baskisch-confederaal statuut voor de Catalanen. Het linkse Podemos/COMU haalt 8 zetels en behoort tot geen van beide kampen. Met 70 zetels blijft er een separatistische meerderheid in het parlement. Het andere kamp ligt uiteen en er stellen zich een aantal vragen. Vooreerst zullen de gevangen genomen personen nu worden vrijgelaten? Mag Puigdemont terugkeren zonder te vrezen voor zijn vrijheid? Als dat het nieuwe Parlement opnieuw kiest voor de onafhankelijkheid, wat zal Rajoy dan doen?

Dan is er ook nog de Europese Unie. Die is al zwaar afgegaan met de passieve houding tegenover de niet-naleving van de politieke vrijheden in een lidstaat. Maar EU Commissie voorzitter Juncker en Raadsvoorzitter Tusk behoren tot de Europese Volkspartij, waartoe ook de PP behoort. Laat ons niet vergeten dat in die partij de erfgenamen van het Franco tijdperk zijn terug te vinden.

Geld

De meeste Spaanse regio’s leven van het geld dat Madrid hen toekent en dat overwegend afkomstig is van de Europese Unie en de twee rijkere deelstaten: Baskenland en Catalonië. Want in feite gaat het ook hier om geld en macht. Maar een onderbelicht gegeven in dit dossier is de positie van de PP in de nationale regering te Madrid. Inderdaad Rajoy en de PP overleven, sinds de verkiezingen van 26 juni 2016, met een minderheidskabinet dankzij de steun van de C’s en de Basken. Deze Catalaanse verkiezing ,op de kortste dag van het jaar, kan nog gevolgen hebben voor Rajoy en zijn regering.

Madrid

Bij de laatste nationale verkiezingen behaalde de PP 134 van de 350 zetels in de Cortes. Dankzij de C’s (32), de Basken (5) en een aantal kleinere regionale formaties overleeft Rajoy. Dat heeft zijn prijs. De Basken kregen 2 miljard extra. Een aantal kleinere partijen worden extra politiek gesoigneerd. Maar de PP is in Catalonië zwaar afgegaan. Buiten deze regio, het Baskenland en de Canarische eilanden is het ook niet zeker dat de PP zal verliezen. Want de PP is voor armere regio’s een verzekering voor noodzakelijke geldelijke steun uit Madrid.

Zal er een afrekening volgen in de PP na dit electoraal débacle? Belangrijker is het om naar de reacties te kijken van de Basken en/of de C’s. Die zouden wel eens de stekker uit de regering durven te trekken. De liberalen van C’s gaan er vanuit dat ze nu misschien nationaal kunnen doorbreken. De Catalaanse leider van de C’s, Rivera, moet dan wel zijn steun aan de regering in Madrid opzeggen. Of zijn de Basken hem voor? Waarschijnlijk wachten deze twee nu op de houding/reactie van de PP op het nieuw verkozen Catalaans Parlement. Of komt de PSOE (de Spaanse socialistische partij) Rajoy ter hulp als de C’s en De Basken hem laten vallen? Dat lijkt moeilijk verkoopbaar voor de socialistische achterban. Maar de PSOE zit nu ook niet te wachten op nieuwe verkiezingen, want de partij ligt ook niet geweldig in de markt der kiezers. Bovendien wordt de PSOE (84 zetels) opgejaagd door de uiterst linkse partij Podemos (67 zetels) van Iglesias. Met Podemos willen de drie traditionele partijen niet besturen.

Alles wel beschouwd, lijken nieuwe verkiezingen niet veel op te te lossen. De volgende hypothetische combinaties liggen dan op tafel:

• opnieuw een PP minderheidskabinet, maar wie gaat dat steunen ?
• een driepartijenregering (PP, PSOE en C’s), dat is nog nooit gebeurd en die zijn het over alles oneens.
• de PSOE en de C’s tezamen geraken er niet en het is niet zeker dat een aanvulling met de regionale partijen een meerderheid oplevert. Men mag niet vergeten dat momenteel de PP & Podemos meer dan 175 zetels bezitten in de Cortes. Maar een nationale doorbraak van de C’s ten koste van de PP zou wel kunnen leiden tot een andere coalitie.

Catalonië heeft recht op 47 zetels in de Cortes. Zoals de kaarten nu liggen, zullen niet al te veel richting PP gaan. De verkiezingen van 21 december hebben al voor het probleem gezorgd dat de PP amper nog een steunpunt heeft in de rijkste Spaanse deelstaat en dat vormt een gigantisch politiek probleem voor deze partij.

Conclusie

Ten aanzien van de PP stelt zich de vraag of Rajoy eventueel wordt vervangen door een ander leider, die zich soepeler opstelt tegenover een staatshervorming. De PP zal zeker gokken dat C’s en/of de Basken de steun niet durven opzeggen. Met nieuwe verkiezingen nemen vele partijen een gok en het is niet duidelijk of dat werkbare coalities zal opleveren. Gedurende heel de periode van nieuwe nationale verkiezingen en de regeringsformatie blijft de PP wel zitten als regering in lopende zaken. Het argument zal dan zijn dat men niets kan doen. In ieder geval zal het thema staatshervorming een toonaangevend element worden bij de nieuwe nationale verkiezingen. Men mag ook niet vergeten dat de PP de volstrekte meerderheid heeft in de Spaanse Senaat!

Minister President Puigdemont wil wel spreken met Eerste Minister Rajoy, maar die weigert. Een neutrale bemiddelaar lijkt niet direct in Spanje zelf te vinden en de EU heeft zichzelf ook buitenspel gezet. We moeten al kijken naar de Scandinavische landen om een dergelijke bemiddeling op te starten. De cruciale vragen zijn op heden of Rajoy de politieke gevangenen vrijlaat en wil praten met Barcelona? Wil de PP dat niet, dan lijkt er opnieuw een stemming te komen voor een onafhankelijke Catalaanse republiek en wat zal Madrid dan doen? Terug het Parlement ontbinden en een aantal verkozenen van de Junts per Catalunya, de ERC en de CUP in de gevangenis gooien? Dan heeft Rajoy de demonen van de burgeroorlog wel echt wakker gemaakt! Een gesprek en een eventueel akkoord tussen Madrid en de Catalanen kan alleen gaan over een Baskisch statuut. Zo kan misschien een vorm van confederalisme een tijdelijke oplossing bieden in dit politiek conflict: à suivre.