Russische rambo in Syrië

Hoe zag de context in Syrië er aan de vooravond van de Russische militaire tussenkomst uit? De machtsverhoudingen op het terrein in de burgeroorlog waren zich ten gunste van de rebellen aan het wijzigen. De kans bestond dat deze evolutie het perspectief op betekenisvolle onderhandelingen tussen het regime en de oppositie zou vergemakkelijken. Voor het regime zou er geen ander alternatief zijn, terwijl de oppositie zich in een positie van sterkte zou bevinden . Dit vooruitzicht was echter zonder de waard, Rusland, gerekend. Syrië is immers traditioneel een belangrijke strategische bondgenoot voor Moskou aan de Middellandse Zee en in de regio. Wat besliste Rusland tot militair ingrijpen? Zal deze controversiële tussenkomst het Assad-regime redden of een al zeer bloedig conflict nog verlengen? Welke lessen kan Europa hieruit trekken?

Regime versterkt

Onafgezien van binnenlandse politieke overwegingen verklaren verschillende factoren dit goed-voorbereide en technologisch-indrukwekkend machtsvertoon in een land dat buiten de onmiddellijke invloedssfeer van Rusland ligt. Hiertoe behoren het toenemende terreinverlies van het regime , vooral in het noorden en zuiden van het land, geplaagd door desertie onder de militairen en onvoldoende nieuwe rekruten, de acute bedreiging vanwege de radicale jihadisten, waaronder ‘Islamitische Staat’ (IS) en het met al-Qaeda verbonden al-Nusra, en het gebrek aan coherentie van de strategie van de Verenigde Staten van Amerika (VS) om een alternatief voor het regime tot stand te brengen. Inderdaad , de VS vervolgt moeilijk te verzoenen doelstellingen in Syrië. Enerzijds steunt Washington de gematigde rebellen via een ’train and equip’ programma, – thans stopgezet -, om de machtsverhoudingen op het terrein te wijzigen met het oog op eventuele verhandelingen. Anderzijds wil de VS evenals andere westerse landen Assad, die na verloop van eventuele onderhandelingen moet verdwijnen, niet al te zeer verzwakken uit vrees dat de Syrische staatsinstellingen in handen van jihadisten zouden vallen. Ook de migrantencrisis in Europa, uitgelokt door de zich ophopende vluchtelingen in de buurlanden van Syrië zonder afdoende financiering vanwege de internationale hulporganisaties van de Verenigde Naties (VN), heeft gewogen op het tijdstip van dit Russische machtsvertoon. Dientengevolge ontstond voor de Russische president Vladimir Poetin een kans om eventueel een wig te drijven tussen Europa en de VS in het conflict rond Oekraïne.

Doelstelling

De verklaarde doelstelling van de Russen bestaat erin IS en al-Nusra te bestrijden, maar het verdoken doel is Assad in het zadel te houden , in de hoop de Russische belangen in Syrië, zoals de marinebasis in Tartus, te beveiligen. Vandaar dat hun luchtsteun aan het regime met grondtroepen gevormd door de Syrische militairen, Iran en Hezbollah, prioritair de gematigde oppositie viseert. Deze oppositie, hoewel versplinterd en doordrongen van radicale elementen, is voor het regime een reële bedreiging daar zij een alternatief zouden kunnen vormen, mochten de regionale soennitische machten en de VS hun steun gevoelig opvoeren. Rusland wil de ineenstorting van de Syrische staat voorkomen evenals een machtsovername door rebellen, die doorgaans met terroristen worden gelijkgesteld. In dit opzicht lopen zijn belangen parallel met die van het Westen. Bovendien wil Moskou, eens de gematigde oppositiekrachten voldoende verzwakt zijn, een politiek onderhandelingsproces op gang brengen, maar deze keer met Assad in een positie van sterkte. Het is weinig waarschijnlijk dat de regionale soennitische machten, noch Washington of de Syrische oppositie zich in dit proces zullen laten inschrijven.Rusland wil zich ook profileren als een regionale macht in het Nabije Oosten evenals zeggenschap krijgen bij eventuele finale onderhandelingen over Syrië zonder zich bloot te stellen aan directe militaire vergeldingsmaatregelen vanwege de VS hetgeen onder Obama onwaarschijnlijk lijkt.

Zuur opbreken

Vooreerst zal het conflict zich , zoals door John Kerry opgemerkt , radicaliseren. Meer Syriërs zullen zich bij IS of al-Nusra aansluiten, terwijl strijders uit het buitenland zullen aangetrokken worden. Cynici zullen opmerken dat dit precies het oogmerk van de Russen is, een keuze afdwingen tussen Assad en de jihadisten. Het conflict dreigt ook langer aan te slepen hetgeen op termijn de partij met de meeste ‘resources’ zal bevoordelen, derhalve de regionale grootmachten met steun van de VS en westerse landen. De VS en de soennietische regionale machten zijn bezig hun leveringen van wapens , munitie en communicatieaparatuur op te voeren. Rusland leidt een sjiietische alliantie( Assadregime, Iran, Hezbollah) met ondersteuning van Irak naast de door de VS geleide internationale coalitie. Rusland telt echter een belangrijke moslimminderheid, die overwegend uit soennieten bestaat. In de nasleep van de migrantenstroom naar Europa en nog voor de Russische militaire tussenkomst lag in politiek Europa de klemtoon op de bestrijding van IS als het grote euvel en minder de verwijdering van Assad. Thans heeft in het licht van de Russische luchtslagen ,die vooral de gematigde rebellen viseert, de aandacht zich naar de politieke toekomst van Assad verplaatst. Heeft Rusland een ‘exit strategy’ , mocht het zoals in Afghanistan in het zand bijten? Aldus is de houding van Moskou niet zonder risico’s .

Lessen voor Europa

De Syrische burgeroorlog is een van de meest bloedige conflicten van de naoorlogse geschiedenis . Een onderhandelde oplossing is niet voor morgen. Een ware humanitaire tragedie ontstond met een directe impact op Europa zoals thans blijkt uit de migrantencrisis evenals uit de bedreiging vanwege de Syriëstrijders. Internationale diplomatieke inspanningen mislukten jammerlijk . Alvorens het conflict gemilitariseerd en geradicaliseerd werd, in de herfst van 2011, had een onderhandelingsproces met Assad en de oppositie op grond van een door beide partijen onderhandelde ontwerpgrondwet voor een modern Syrië onder bemiddeling van de VN bemiddelaar, bijgestaan door een reeks faciliterende staten waaronder Rusland, de regionale machten en Iran, op gang moeten gebracht worden. Deze onderhandelingen hadden binnen een bepaald tijdsbestek moeten verlopen en desnoods ondersteund worden door de geloofwaardige dreiging met geweld, zoals geschetst in een artikel verschenen in de ‘Security Policy Brief’ van het Egmont Instituut op 21 januari 2014, aan de vooravond van Geneve 11, onder de titel’ Syria: a roadmap for a sustainable political settlement’. De Europese Unie (EU) had een aanzienlijke bemiddelingsrol kunnen spelen.

De boodschap voor de toekomst is derhalve een meer proactieve en vindingrijke diplomatieke opstelling in onze onmiddellijke omgeving en vanaf de eerste tekenen van het conflict meer investeren in preventieve diplomatie. Zoniet ligt de kostprijs voor Europa te hoog.

(De auteur is oud-ambassadeur en was van 2003 tot 2006 op post in Damascus).

Doorbraak organiseert een debat over een oplossing voor het aanslepende conflict in Syrië op 23 november in Gent.