Saluut aan de Guardia Civil

In zijn stuk ‘Het moreel failliet van de “Europese waarden”’ uit Derk Jan Eppink zijn verontwaardiging over het uitblijven van een Europese veroordeling van het politieoptreden van de Policia Nacional en de Guardia Civil op 1 oktober in Catalonië (n.a.v. het referendum – red.). Dat optreden heeft inderdaad de Spaanse zaak geen goed gedaan. Wanneer ik op 2 oktober ‘s ochtends de pers doornam, kon ik lezen dat Madrid de ‘strijd van de perceptie’ had verloren. Dat verbaast niet want we leven in een tijd waarin het beeld misschien wel krachtiger is dan het woord. Susan Sontag schreef ooit: ‘To remember is, more and more, not to recall a story but to be able to call up a picture’. Beelden hebben een emotionele impact en ze kunnen iconisch worden wanneer ze een manicheïstische dimensie hebben. Een ‘robocop’ die inslaat op ongewapende burgers kan niet op de spontane sympathie van de kijker rekenen en wie er vandaag in slaagt zich het statuut van slachtoffer eigen te maken heeft al op voorhand het pleit gewonnen. Bovendien roepen dergelijke beelden in Spanje heel specifieke herinneringen op aan de burgeroorlog en de 40 jaar lange dictatuur van Franco. Het verbaast dan ook niet dat er in de Vlaamse pers op 2 oktober een redelijke unanimiteit bestond: in De Standaard bracht Bart Brinckman in navolging van George Orwell een ‘saluut aan Catalonië’; Gazet van Antwerpen had het over ‘de Spaanse schande’ en De Morgen beweerde dat de Catalanen nu beseffen ‘dat de Spaanse dictatuur nooit is voorbijgegaan’.

Context

Maar het probleem van beelden is dat ze geen context bieden. Daarvoor heb je teksten nodig – essays, historische werken, romans. Dit jaar verscheen in Spanje een roman die een groot succes kende, Recordarán tu nombre (Ze zullen zich jouw naam herinneren) van Lorenzo Silva. Het hoofdpersonage is precies het politiekorps dat op 1 oktober de strijd om de perceptie zou hebben verloren, namelijk de Guardia Civil. Een naam die sommigen nog koude rillingen bezorgt wanneer ze terugdenken aan de rol die het korps speelde tijdens het Franco-regime in de repressie van politieke opposanten. Maar de Guardia Civil kan daartoe niet worden herleid want ze bestaat al sinds 1844. In zijn roman heeft Lorenzo Silva het over wat er gebeurde in Barcelona bij het begin van de burgeroorlog, op 18 en 19 juli 1936. In de hoofdstad van Catalonië mislukte de staatsgreep, precies omdat het hoofd van de Guardia Civil, generaal José Aranguren, weigerde zich aan te sluiten bij de opstandige generaal Manuel Goded. Omdat de Guardia Civil in Barcelona, in juli 1936, koppig de democratische legitimiteit van de Republiek bleef verdedigen mislukte de putsch daar en zou het nog tot januari 1939 duren voor de franquistische troepen triomfantelijk de Catalaanse hoofdstad binnentrokken. Voor zijn trouw aan de democratie en aan de grondwet werd José Aranguren berecht en op 22 april 1939 geëxecuteerd.

Guardia Civil tegen dictatuur

Terwijl op zondag 1 oktober Catalonië in rep en roer stond las ik verder in Lorenzo Silva’s roman en bekroop mij een unheimlich gevoel. De straatgevechten met zwaar geschut tussen verschillende legereenheden op 19 juli 1936 klonken als een verre en meer gewelddadige echo van de schermutselingen van 1 oktober 2017 en ik stelde eens te meer vast dat de geschiedenis doordrongen is van ironie. Want wat blijkt? De Guardia Civil, die tijdens de dictatuur de belichaming van de repressie zou worden, heeft in 1936 niet alleen de democratie in Barcelona gered maar ook de autonome Catalaanse regering van Lluis Companys. Vandaag wordt het korps met de vinger gewezen omwille van zijn hard optreden, maar wie verder denkt weet dat het, in de traditie van zijn voorgangers in Barcelona in juli 1936, de democratische grondwet heeft verdedigd. Ook al heeft het korps de perceptie tegen zich, het is historisch absurd het franquistisch verleden van de Guardia Civil op te rakelen, zoals sommigen proberen te doen. Ten slotte is het zeer ironisch dat de separatisten die vandaag als slachtoffers worden voorgesteld in feite dezelfde houding hebben als de opstandige generaals in 1936, of als kolonel Tejero die de Cortes binnenstormde in februari 1981: ze keren zich ook tegen de grondwet van een democratische rechtsstaat.

Netjes?

Toegegeven, de Catalaanse hardliners gebruiken geen militair geweld. Derk Jan Eppink schrijft dan ook dat ze ‘zich in hun verzet tegen het Spaanse centralisme doorgaans netjes gedragen’. Werkelijk? Is Puigdemont ‘netjes’ wanneer hij verklaart dat ‘onze opvatting over democratie niets te maken heeft met respect voor procedures’ (Le Monde, 29 september)? Hoe zou men reageren als een politicus van het Front National of van het Vlaams Belang dergelijke taal zou spreken? Dezelfde Puigdemont heeft zijn wettelijk statuut als president van de Generalitat te danken aan de democratische grondwet maar beweert dat Spanje een ‘fascistische staat’ is en de politie een ‘bezettingsmacht’ (Le Monde, 4 oktober). Netjes? En is de aanval op de grondwet waar het referendum en de dubbelzinnige onafhankelijkheidsverklaring de uiting van zijn geen vorm van symbolisch geweld?

Literatuur dient onder meer om een stem te geven aan wie er geen heeft, om een nieuw leven te geven aan wie ten onrechte is vergeten. Met zijn boeiende roman heeft Lorenzo Silva die roeping van de roman eer aangedaan – vandaar ook zijn titel. Samen met hem wil ik dus graag een hulde brengen aan José Aranguren, generaal van het korps dat in Catalonië de democratie verdedigde in 1936 en dat in 2017 blijft doen.