Saoedi-Arabië: quo vadis?

Wie met het aantreden van de opvolger van de in januari overleden koning Abdullah, koning Salman, hoopt op hervormingen in de oliestaat, zal bedrogen uitkomen: een toenemend gevoel van onveiligheid in eigen land gekoppeld aan de oorlogen en politieke spanningen in de regio laten hiervoor geen ruimte. Een jongere generatie prinsen op de troon is nog lang niet aan de orde.

Door de aanhoudende politieke onrust alsmede door de oorlogen in de regio is vanaf 2012, bijna ongemerkt en vooral door een eigen gebrek aan actie, de regionale chaos Saoedi-Arabië zelf sluipend binnengekomen.

Broeihaard

De grote verantwoordelijke hiervoor is het soenni-wahhabisme dat door zijn beeld van ideologische starheid, verstening en letterlijke interpretatie van de Koran zonder mogelijkheid tot discussie of dialoog, een broeihaard van soennitisch extremisme is geworden: een onbekend aantal jonge saoedi’s hebben zich, sinds ettelijke jaren al, om diverse redenen aangetrokken gevoeld tot de jihadistische “idealen” van groeperingen van allerlei slag, waaronder al Quaida, al Nusrah of IS. Ze hebben de wapens opgenomen aan de zijde van deze organisaties, voornamelijk in Syrië, zijn er verwond of gesneuveld, zijn soms naar de ‘competitie’ overgestapt of hebben “slapende cellen” in eigen land opgericht. In november 2014 werd, naar aanleiding van de jaarlijkse sjiietische Ashura-viering, een religieus evenement, door een van deze cellen een aanslag gepleegd op een dorp in het zuid-oosten van Saoedi-Arabië. Daarbij vielen zeven dodelijke slachtoffers en ettelijke gewonden. De aanvallers werden gedood. Hun identiteit en nationaliteit werd niet vrijgegeven. Midden maart 2015 werden de drie consulaten van de Verenigde Staten in het land tijdelijk gesloten wegens vrees voor aanslagen en aan buitenlanders, werkzaam in Saoedi-Arabië, werd de raad gegeven om dubbel waakzaam te zijn. Een en ander zorgt voor een zenuwachtige sfeer in het land.

Terrorisme

Cijfergegevens over Saoedi-affiliatie bij terroristische organisaties over de laatste 25 jaar ontbreken. Maar het fenomeen is duidelijk merkbaar sinds Osama bin Laden, een Saoedi-onderdaan, met zijn volgelingen en met de hulp van de het Amerikaance Central Intelligence Agency (CIA) in Afghanistan succesvol het soviet-russische leger bestreed en verdreef in de loop van de tachtiger jaren van vorige eeuw. Tot vandaag de dag blijft het markantste voorbeeld van saoedi betrokkenheid bij internationaal terrorisme de verwoesting van de beide World Center-gebouwen in New York op 11 september 2001: 15 van de 19 gesneuvelde terroristen waren saoedi’s. Het extreme religieuze soenni-wahhabistische gedachtengoed, in Saoedi-Arabië aangekweekt en onderhouden, werd aldus naar potentiële of al reële conflictgebieden geëxporteerd door jonge recruten uit het land zelf of uit talloze derde landen waaronder België en er op de meest brutale wijze toegepast: IS in Syrië en Irak, Boko Haram in Nigeria, al Shabab in Somalië en de Ansar al Sharia, geaffilieerd met IS, in Libië. IS verhoogde, met filmpjes geregeld op YOU TUBE gezet, de brutaliteit nog verder zodanig dat zelfs al Quaeda, toch geen zachtgekookt eitje, er meer dan een jaar geleden, openlijk afstand van nam en IS om deze gruwelijke praktijken desavoueerde.

Boemerang

Nu komt dit zelfgemaakte, met succes uitgevoerde religieuze Frankenstein-model als een boemerang terug en het vormt een bedreiging voor Saoedi- Arabië zelf, zowel in het binnenland als aan ’s lands buitengrenzen. Het land heeft daarom aan zijn noord-oostgrens met Irak een sterk bewaakte stalen omheining opgericht, honderden kilometer lang, die voor geen echt gevoel van veiligheid zorgt want zij werd op verscheidene plaatsen al doorbroken. Saoedi-Arabië doet ook beroep op eenheden van het Pakistaanse leger om, in geval van nood, het land te helpen verdedigen. Akkoorden daartoe werden ondertekend. Een merkwaardig gebeuren want Saoedi-Arabië werd, sinds tientallen jaren, steeds met het meest performante amerikaanse wapentuig uitgerust. Het mangelt het saoedi-arabische leger blijkbaar aan opleiding en/of gevechtswaarde.

Schuld

Beschuldigingen of vingerwijzingen aan het adres van Saoedi-Arabië over zijn grote verantwoordelijkheid in de polariserende en opzwepende effecten van de strenge soenni-wahhabistische godsdienst en cultuur op jonge saoedi’s die uit een verkeerd ingeschat idealisme of om andere redenen jihadisten van allerlei pluimage vervoegen, worden steeds weggewuifd. Daardoor bedriegt Saoedi-Arabië zichzelf. De overheid schuift de schuld voor het fenomeen volledig door naar de soenni-moslimbroeders uit de nabuurlanden waarmee zij altijd op voet van vijandschap heeft geleefd en die zij als terroristen beschouwen. Kijk bijvoorbeeld maar naar de in 2013 afgezette democratisch verkozen Egyptische president Morsi, een moslimbroeder: zijn opvolger Sissi zat nog maar pas in het zadel of de saoedische koning bood hem en het erg financieel noodlijdende Egypte 10 miljard USD aan, hulp die hij, om religieuze – sectaire redenen, onder geen beding aan diens voorganger zou hebben aangeboden. Of kijk naar Hamas in de Palestijnse Gazastreek, een tak van het moslim broederschap en daarom verguisd door Saoedi-Arabië. Die hoeven op geen saoedi-hulp te rekenen. Ook is geen officiële informatie voorhanden over het aantal saoedi-ingezetenen die voor jihadistische groeperingen in het buitenland zijn gaan strijden. Zoiets openbaar maken is voor de saoedi-overheid anathema: het doet afbreuk aan het imago van het land. Daarover wordt pudiek gezwegen of, erger nog, het wordt ontkend.

Erfenis

In deze moeilijke geo-politieke context is koning Salman zijn overleden halfbroer, koning Abdullah op 23 januari 2015 opgevolgd. Het belooft een bijzonder zware politieke erfenis te worden. Vergeet de hervormingen die de aflijvige koning Abdullah met kleine kabouterpasjes poogde te bewerkstelligen. De oorlogen in de regio en de labiele binnenlandse veiligheid met de ingebakken schrik voor binnenlandse jihadistische ‘slapende cellen’ die op elk ogenblik kunnen toeslaan lenen er zich niet toe politieke hervormingen door te voeren en pro-actief te regeren. Daardoor blijft Saoedi-Arabië nog steeds in een zichzelf opgelegde tijdscapsule gevangen: het vernislaagje moderniteit slaagt er niet in een diep feodale staat te verbergen, in hoofdzaak gebaseerd op de onnatuurlijke samenwerking tussen clerus en koninklijke familie. Het is merkwaardig vast te stellen dat de wind van de politieke moderniteit in de laatste vijftig jaar wél in alle andere landen broederstaten van de Perzische Golf is doorgedrongen, met wisselend succes weliswaar, maar nooit in Saoedi-Arabië. Die andere staten worden nochtans ook overwegend door soenni’s bewoond, maar nergens door soenni wahhabisten.

Pionnen

Het al enige tijd verwachte overlijden van koning Abdullah die zwaar ziek was, heeft zijn opvolger koning Salman in staat gesteld tijdig zijn eigen pionnen naar voren te schuiven en van in den beginne een eigen stempel te drukken op zijn beleid: de nieuwe minister van Landsverdediging wordt zijn zoon Mohammed bin Salman, 35 jaar oud, die tevens hoofd wordt van het Koninklijk Hof en daardoor in feite de rol van premier zal vervullen. Mohammed bin Nayef, 56 jaar oud, de minister van binnenlandse zaken onder koning Abdullah, wordt in deze functie herbevestigd en hij wordt de tweede in lijn voor de troonopvolging van koning Salman (de eerste troonopvolger wordt prins Muqrin, 70 jaar oud). Beide ministeries genieten omwille van de precaire veiligheidstoestand in binnen- en buitenland alle prioriteit. De in zijn functie herbevestigde minister van Binnenlandse Zaken is degene die bij het uitbreken van de Arabische lente in 2011 iedere zweem van liberaal gedachtengoed in het land resoluut de kop heeft ingedrukt. Hij is dus zeker geen hervormer. Met de opvolgers van koning Salman zal, in een nog niet nader te bepalen toekomst, de jongere generatie van de al Saud-familie de kroon overnemen: de rechtstreekse afstammelingen van de grondlegger van de dynastie, koning Abdulaziz al Saud, zijn hem inderdaad ofwel opgevolgd, ofwel gestorven of al oud geworden zoals koning Salman zelf. Het mogelijk bijsturen van de politieke saoedi-arabische koers in de richting van openheid en hervormingen wordt daarmee sine verdaagd.

De auteur is oud-ambassadeur.

Foto: (c) Reporters