Tom Lanoye gebuisd voor begrijpend lezen

De Morgen bracht Tom Lanoye, Luc Tuymans en Tom Barman samen voor een zoveelste rondje Vlaanderen bashen. In weerwil van het feit dat ze met hun discours alleen maar de kloof tussen de BV in zijn villa en de Vlaming in zijn stamcafé vergroten, blijven ze zowat de helft van het Vlaamse electoraat in het strafhoekje van het fascisme plaatsen. Qua azijnpissers kent deze smaakpolitie momenteel zijn gelijke niet. Lanoye begon spontaan over mijn column over Urbanus, waarin ik pleitte om wars van rechts of links, de Vlaamse identiteit te omarmen en te stoppen met de Kulturkampf. Volgens de gouden boekenuil was deze verzoenende taal gewoonweg ‘zielig’. Bij deze richt ik mijn eerste open brief – open brieven zijn hip tegenwoordig – aan u, meneer Lanoye. Hier gaan we.

Geachte meneer Lanoye

De Vlaming mag dan wel goed zijn om uw bankrekening in Kaapstad te spijzen, maar hoeft verder niet op u te rekenen in de strijd voor sociale rechtvaardigheid. Vanuit uw bubbel mijmert u wellicht al te graag over de Russische ziel, maar als iemand over de Vlaamse ziel begint eindigt het gesprek bij de gaskamers. Vlaming zijn, is vloeken in de post-nationale kerk. Ik zal u eens een geheimpje vertellen.

U bent – of u dat nu wil of niet – een Vlaamse schrijver. Het simpele feit dat u in Vlaanderen geboren bent volstaat om u met dat adjectief te omschrijven. U vergeet het misschien vanuit uw zwembad in de Club Med, maar u schrijft in het Nederlands. In het Vlaams, zo u wil. Als schrijver zou u de verbindende kracht van taal niet mogen onderschatten. Uw actieterrein overspant Vlaanderen en Nederland, met hier en daar enkele internationale vertalingen, waar we best trots op mogen zijn. U stelt in het interview – en ik parafraseer – dat u net zoals de zorgverleners graag een held zou zijn. Het is nogal moeilijk voor een volk om trots te zijn op zijn cultuurdragers als diezelfde dragers zich systematisch buiten dat volk stellen.

Kunst als essentieel beroep

Politicoloog en antropoloog Benedict Anderson schreef dat een natie afhankelijk is van de aanwezigheid van gemeenschappelijke communicatiemiddelen. De weg naar het hart verloopt nu eenmaal via het netvlies. In België zijn er echter geen gemeenschappelijke media, geen gemeenschappelijke politieke partijen, geen gemeenschappelijke publieke opinie en geen gemeenschappelijke kunstenaars. Wie kent de Franstalige auteurs Caroline Lamarche of Eugène Savitzkaya? Kunst is dan ook een essentiële dienstverlening bij het vormgeven van een natie.

Wim Opbrouck mist een politieke leider die onomwonden zegt dat kunstenaars een essentieel beroep hebben. Hij verwijst daarmee naar Merkel die zegt dat kunst van nationaal belang is. Dat ze onze identiteit vormt, ons een ziel geeft en ons erfgoed is. Dat is dé essentie van het cultuurflamingantisme. Volgens Dirk De Wachter is de mens de enige soort die zich bewust is van zijn sterfelijkheid, zijn Sein-zum-Tode zoals de Duitse filosoof Heidegger het omschrijft. Om met dit zwaard van Damocles te kunnen leven hebben we kunst, rituelen en symbolen. Cultuur is emotionele kennis. Een gezonde beschaving kent een gezonde cultuur. Mozart en Verdi wasemen de westerse waarden uit.

Kunst is een persoonlijk gevoel dat tegelijk universeel herkenbaar is. Als je Tristan und Isolde van Wagner doorstaat heb je samen met de andere toeschouwers een emotionele rollercoaster beleefd. Kunst en cultuur zijn de hoekstenen van het menselijk zijn. Maar louter de idee van de intellectuele oefening van een Vlaamse canon doet u al in een kramp schieten. Kortademigheid, druk op de borst en een aangetast denkvermogen overvallen u terstond als het gaat over de Vlaamse ontvoogding. Vlaamsgezindheid is voor u één van de vele hoedanigheden van een SARS-virus. De leesbril gaat af en de oogkleppen worden opgezet als het over de Vlaamse identiteit gaat.

Neo-Belgicist

Met een woonst in Antwerpen en een villa in Zuid-Afrika behoort u tot de groep van kosmopolieten waarbij herkomst en bestemming inwisselbare begrippen vormen. Voor de wereldburger met AirPods in de oren en Starbucks in de hand is het loskomen van lokale gemeenschappen de ultieme neoliberale natte droom. Nochtans bieden identiteit, cultuur en traditie gemeenschappen over de hele wereld een collectieve identiteit tegen de uitdagingen van de globalisering. Deze van onderuit groeiende solidariteit en democratie zijn het gevolg van burgerschap. Dat burgerschap krijgt tastbaar vorm binnen de natie. Naties slaan de brug tussen het lokale en het globale. Loyaliteit aan de natie is dan ook het krachtigste instrument om internationale problemen het hoofd te bieden. Het is een loyaliteit sui generis die niet gebaseerd is op afstamming, etniciteit of religie.

U, als burger van de kneedbare planeet zonder grenzen, heeft de karaktertrek om in elk verzet tegen de universele inmenging de terugkeer van de oude Europese identiteitsdemonen te zien. De Duitse publicist Sebastian Haffner was nochtans de mening toegedaan dat het nazisme niet toe te schrijven was aan de onbuigzame hardheid van een autoritaire samenleving dan wel aan de inconsistentie en het aanpassingsvermogen van een karakterloze natie. Net zoals we de liefde niet diaboliseren omdat er in haar naam passiemoorden worden gepleegd, diaboliseren we ook het nationalisme niet omdat er omwille van patriottische motieven oorlogen worden gevoerd.

Zelfbeschikking

Men luistert altijd naar de klok die men het liefst hoort, maar u moet uw oor eens links en rechts te luister leggen. Stop eens met een intentieproces te maken van mensen die de mening zijn toegedaan dat Vlaanderen rijp is om bestuurd te worden door het inzicht van de meerderheid van de eigen bevolking. Net zoals ik vind dat ook de Ieren, Schotten, Basken, Catalanen, Tsjechen, Kroaten en Slowaken daar recht op hebben.

Het zou u moeten verheugen dat kiezers die uit flamingantische overwegingen en ontgoocheling in de ‘trado’s’ telkens moesten stemmen op een partij met vreemdelingenhaat als programmatisch speerpunt, eindelijk op een democratische, niet-racistische Vlaamsgezinde partij kunnen stemmen. De Vlaming is heus geen ‘in een te krappe trainingspakken geprangde, uit zijn neus vretende angstvallig door de gordijnen van zijn fermette loerende, kneuterige angsthaas’, zoals Jan Verheyen ooit de Vlaamse kijk van de gauche caviar omschreef.

Misschien moeten we samen eens een pint gaan pakken en doordrammen over hoe een openheid niet als onverschilligheid, maar als het willen delen van de eigen waarden en normen kan bijdragen tot een nieuwe culturele synthese. Er is geen alternatief. Zondigen is een menselijke daad, schreef Tolstoy, en zondigen rechtvaardigen is een duivelse daad.

Hoogachtend, een Vlaamsgezinde culturo