Trance in Boom en steun in Kiev?

Het nazisme brak door omwille van genot als het hoogste goed in Europa. Oekraïne botst vandaag met dezelfde westerse wellust. Tomorrowland, Gay Pride, WeCanDance, Benenwerk, Lokerse Feesten, Antilliaanse Feesten, Pukkelpop zijn een swingende paternoster. Er gaat in Vlaanderen geen zomerweekeinde voorbij waar hossen, shaken, vrijen en een roes niet de etiquette zijn.

Van politieke stukken kunst maken

In maart 1940 schreef George Orwell een bespreking van Mein Kampf van Adolf Hitler. De eerste onverkorte vertaling in het Engels in 1939 van uitgever Hurst & Blackett was pro-Hitler en zwakte de woestheid van de Führer af. De tweede, een jaar later, draaide kazak en beklemtoonde dat de dictator onaanraakbaar was en dat de winst van de nieuwe vertaling bij het Rode Kruis gestort werd. En toen Hitler en Stalin in 1939 een niet-aanvalsverdrag sloten, was West-Europees links onthutst.

Wereldwijd is Orwell bekend door Animal farm (1945, tegen het stalinisme) en Nineteen eighty-four (1949, een wrang toekomstbeeld). Over politiek schrijven met literaire zwier? Wie het kon was deze Brit die van politieke stukken kunst wilde maken. Hij is blijvend actueel. Nieuwe levensbeschrijvingen van de anarchistische, anti-kapitalistische en anti-imperialistische auteur verschijnen jaarlijks. Orwell overleed in 1950 aan tuberculose.

De valsheid van hedonisme

Vroege foto’s van Adolf Hitler, in zijn eerste jaren als bruinhemd, hebben een grote overeenstemming met de huidige kop van Vladimir Poetin. De expressie van Hitler en Poetin is dat zij lijden onder verstikkend onrecht, zijn als gekruisigde christussen. De beide totalitairen zijn martelaars en slachtoffers.

Wat de beide heren voorts gemeen hebben — en wat actueel is in 2023 in een westerse wereld waar genot het hoogste goed werd (met het plechtige woord: hedonisme) — is hun kijk op de valsheid van de wellust, de trance door dansen, drugs, seks.

Meer dan een ‘leuke tijd’

George Orwell (citaat uit de boekbespreking in 1940) zegt: ‘Bijna alle westerse denken sedert de laatste oorlog (1914-1918, nvdr), zeker het progressieve denken, veronderstelt stilzwijgend dat mensen niets meer verlangen dan gemakkelijkheid, veiligheid en het vermijden van pijn. In een dergelijke levensvisie is er geen plaats voor patriotisme en militaire deugden. De socialist die zijn kinderen ziet spelen met soldaatjes is ondersteboven maar hij vindt geen alternatief voor zijn kroost voor de tinnen militairen; tinnen pacifisten zijn geen vervanging. Hitler (je kan Poetin in de plaats schuiven, nvdr), omwille van zijn vreugdeloze aard, voelt met grote kracht dat mensen niet alleen comfort, korte werkdagen, hygiëne, geboortebeperking, en in het algemeen gezond verstand, beogen; zij willen, zeker tussendoor, strijd en opoffering, om niet te spreken van trommels, vlaggen en parades. Fascisme en nazisme zijn psychologisch dieper geworteld dan gelijk welke genotzuchtige levensvisie en praktijk.’ (Einde citaat.)

Hitler, Stalin en Poetin hebben hun macht vergroot door grote lasten te leggen op de schouders van hun onderdanen. Het progressistische van de jongste decennia en het kapitalisme van de jongste twee eeuwen heeft het parool: ‘Ik bied een leuke tijd aan.’ Poetin is de laatste autocraat in de rij van drie met de richtlijn: ‘Ik bied oorlog, gevaar en dood aan’, en Rusland knielt aan zijn voeten.

Wij amuseren ons kapot

83 jaar geleden schreef George Orwell waarheden die in 2023 actueel zijn. Terwijl de kans groeit van Donald Trump II — met diens voorspelbaar isolationisme, schrapping van dollars voor Oekraïne en de terechtwijzing voor Europa (het is jullie, niet ons probleem), plus het Oekraïense tegenoffensief sputtert — is de obsessie van West-Europa: lol, rock-‘n-roll en drift. Wij amuseren ons kapot. Trance op Tomorrrowland genereert meer Vlaamse media-woorden dan drones op Oekraïense flatgebouwen, hospitalen, crèches en havens.

Waarom vandaag verwijzen naar George Orwell? Inderdaad, om een verstandig citaat uit 1940, maar ook om zijn unieke stijl als politiek journalist en schrijver. Nooit volgde hij de mode en tijdig noemde Orwell bijvoorbeeld de succesfilosoof Sartre een windbuil. Tot 1989 vond iedereen hem zinnig en kende iedereen zijn naam want hij vatte de kern van het totalitarisme samen en dat verzwakte door de val van het IJzeren Gordijn. Animal farm en Nineteen eighty-four werden voordien kapot gelezen, met ezelsoren, in het bijzonder in communistisch Europa met de verzuchting: ‘Hoe kan hij het geweten hebben?’ Na 1989 bleven Orwelliaanse regimes overleven in Noord-Korea, Cuba en China. Tot er vandaag nieuwelingen opduiken in Turkije en de illiberale staten.

De officiële socialisten wantrouwen

Wat was de leerschool van Orwell? Hij diende als imperiale politieman in Birma (nu Myanmar) en werd er strijdend anti-koloniaal, hij leefde als dompelaar (en journalist) tussen daklozen en krotten in Engeland en Parijs, hij vocht als vrijwilliger van de anarchistische POUM aan de republikeinse zijde in de Spaanse Burgeroorlog en publiceerde daarover het merkwaardige Homage to Catalonia. Spanje leerde hem Stalin en zijn trawanten te bekampen en de officiële socialisten te wantrouwen.