Turkije: premier versus president?

Op 3 november 2015, twee dagen na de parlementsverkiezing die zijn AKP een absolute meerderheid bezorgde, deed de Turkse premier Ahmet Davutoglu een beroep op een van de meest vooraanstaande PR-firma’s wereldwijd. Volgens de Brusselse vestiging waarmee het contract door het ‘Office of the Prime Minister of Turkey’ werd gesloten, is het doel de belangrijke rol te belichten die de premier speelt op allerlei gebieden maar vooral op zijn internationaal optreden in verband met de vluchtelingencrisis en zijn inzet om door open dialoog en consensus de stabiliteit en de voorspoed van Turkije te verzekeren. Naar verluidt zijn ook de vestigingen in Berlijn, Londen, Parijs en Washington bij de campagne betrokken.

Davutoglu is een ideoloog, politicoloog en diplomaat. Op 1 mei 2009 werd hij minister van Buitenlandse Zaken in de regering-Erdogan en op 28 augustus 2014 volgde hij die als premier op. Davutoglu schijnt gematigder dan Erdogan. Zo zou hij tijdens de verkiezingscampagne contacten onderhouden hebben met zowel Koerden als tegen de AKP gekante kunstenaars, journalisten en intellectuelen Zo wou hij de kloven in de Turkse samenleving overbruggen.

Zijn stijl en opvattingen verschillen dus degelijk van die van Erdogan. Tot dusver hebben zij echter niets concreets opgeleverd.

Grondwet

Krachtens de huidige grondwet is de premierhet regeringshoofd. Hij of zij moet het vertrouwen van het parlement genieten om het ambt te kunnen blijven bekleden. De premier benoemt de ministers. De ambtstermijn van de premier bedraagt vier jaar, waarna hij een onbeperkt aantal keren kan herkozen worden. De premier heeft de macht om het parlement te ontbinden en daarmee nieuwe verkiezingen uit te schrijven, die hij of zij verplicht is binnen vier jaar na de vorige verkiezingen te houden. De premier neemt uit hoofde van zijn functie deel aan diverse internationale bijeenkomsten en hij onderhoudt tal van internationale bilaterale contacten. 

President Erdogan is vastbesloten de grondwet te wijzigen zodat het presidentschap een actieve politieke functie wordt in plaats van een grotendeels ceremoniële. Hij beoogt een staatsvorm zoals in Frankrijk en de VS waar de president baas is.

De AKP heeft op 1 november wel de meerderheid in het parlement gehaald, maar die is niet groot genoeg om Erdogans ‘presidentieel project’ alleen uit te voeren. De partij telt nu 316 van de 550 zetels in het parlement. De regering kan wel een referendum over een grondwetswijziging houden maar daar zijn 330 parlementsleden voor nodig. De grondwet kan ook door een meerderheid van 367 parlementsleden worden gewijzigd.

Erdogan lonkt daarom naar de MHP, een rechts-nationalistische partij die het Westen als extreemrechts of zelfs fascistoïde bestempelt. Zij deed het bij de parlementsverkiezing van 1 november niet bijster goed maar behoudt toch 41 zetels. Die geven de AKP ruim voldoende stemmen om samen een parlementaire en dus ‘democratische’ grondwetswijziging door te voeren.

De president

De internationale media hameren er al lang op hoe Turkije onder Erdogan steeds verder naar een autocratisch regime afglijdt. Zijn oproerpolitie gaat vaak gewelddadig te keer tegen democratische demonstranten – soms met dodelijke afloop. Rechters die corruptieschandalen willen uitspitten krijgen de bons en de schandalen zelf gaan de doofpot in. De overheid manipuleert in grote mate de rechterlijke macht. Kritische media worden hardhandig aangepakt. Het regime heeft overigens 85% van de media in eigen handen. Vrijheid van mening is in het huidige Turkije uiterst relatief. 

Naïeve gok?

Volgens goed geplaatste waarnemers koestert ook de premier verregaande ambities. Mogelijks streeft hij mede op basis van de nu nog vigerende grondwet, met zijn PR.-campagne meer politieke ruimte voor zichzelf na. Of hij daarin slaagt valt sterk te betwijfelen.

Na zijn daverende verkiezingsoverwinning staat Erdogan immers sterker dan ooit. Als het hem daarenboven nog lukt de grondwet in de door hem gewenste zin te wijzigen is hij helemaal de onbetwiste alleenheerser. De president staat bekend om met opposanten en mogelijke rivalen meestal korte metten te maken. Vele verdwijnen gewoon politiek of zelfs fysiek.

Afwachten dus of premier Davutoglu ondanks het risico uiteindelijk met zijn opzet doorgaat. Hij zou immers een heel ander Turkije op de kaart kunnen zetten dan dat van president Erdogan.

Foto: premier Davutoglu en president Erdogan van Turkije. (c) Reporters