Tuymans’ Conterfeitsels

Dankzij Luc Tuymans zit ik nu al de hele dag met de melodie van George Harrisons ‘My Sweet Lord’ in mijn kop, en dan vooral met de muziek op de regel ‘I really want to see you’. Want het was voor deze vier noten dat de ex-Beatle door de rechter werd veroordeeld tot het betalen van ongeveer alle royalty’s die hij ervoor had ontvangen. Ook al was het plagiaat, zoals de rechter toegaf, onbewust.

Dank zij diezelfde Tuymans zit ik weer op school, in het derde studiejaar bij meester Pauwels. Op de speelplaats genoot ik fysieke bescherming, want in de klas liet ik ‘afschrijven’. Dat mocht niet, en je mocht het ook niet laten doen. Het werkwoord ‘aftekenen’ bestond ook, dat was al wat dubbelzinniger, want je kon zowel een boom aftekenen als van je tekening laten aftekenen. Mocht ook niet. Je kon een paard afschilderen, maar afschilderen in de zin van het ‘afkijken’ waaronder al deze woorden vallen, daar deden wij niet aan. Luc Tuymans wel. Van foto’s met name.

Hij doet dat met een soort beamer, vrijelijk te koop in alle kunstwinkels in mijn buurt. Hij komt daar openlijk voor uit. Waar hij in het geval van de kop van Jean-Marie Dedecker niet voor uitkwam, was dat de foto een auteur had en heeft – precies zoals hij de auteur is van zijn schilderijen. Hij heeft de fotografe Katrijn van Giel niet opgebeld, is met haar niet een keertje gezellig gaan eten, hij heeft gewoon de door haar gemaakte foto als vogelvrij beschouwd en er een conterfeitsel van gemaakt. Het goede woord voor deze praktijk, afgeleid van het Franse werkwoord ‘contrefaire’: nabootsen, namaken, imiteren.

Daarmee beantwoordt Luc Tuymans volgens de rechter aan de oorspronkelijke betekenis van het Latijnse woord plagiarius. De eerste betekenis ‘kidnapper van mensen om ze als slaven te verkopen’ was al in de Oudheid geëvolueerd tot ‘kidnapper van ideeën om er gewin uit te halen’. Plagiaat werd altijd al vertaald als letterdieverij; maar in het tijdperk van de technische reproduceerbaarheid van het kunstwerk (Walter Benjamin) zijn we allang bij beeldendieverij beland.

Eigenlijk ‘covert’ Tuymans deze fotografische beelden, precies zoals een charmezanger de song van een ander ‘covert’. In de postmoderniteit mag dat, maar dan nog zijn er credits en dan nog staat Sabam op de uitkijk. Ik persoonlijk zie wel wat in een wereld waarin geen auteursrechten meer bestaan, een wereld van het publieke domein. In de muziekwereld bestaat dit al: de stichting Logos te Gent maakt cd’s waarop het copyright niet meer van toepassing is. Maar ten eerste is die wereld er nog niet, en ten tweede doet Luc Tuymans alsof het publieke domein wel bestaat als hij een foto ‘leent’, maar niet voor het schilderij dat daarvan het resultaat is. Beelden pikken maar rechten vragen op de resulterende conterfeitsels: dat lijkt niet billijk.

Ik doe een voorstel. Waarom zou deze schilder, precies zoals zijn voorgangers in de middeleeuwen en tijdens de renaissance, geen bronvermelding toevoegen? Op het schilderij zelf natuurlijk, en zoals bij Jan van Eyck in het Latijn. Invenit Katrijn van Giel – copiavit Luc Tuymans. Gevonden en gerealiseerd door Katrijn, gekopieerd door Luc. Want of de kunst niet gebaat is met de rechterlijke uitspraak, zoals Tuymans beweerde, dat weet ik nog zo zeker niet. Dwing die bronvermelding af, laat ook betalen voor het origineel en we doen een stap in de richting van die andere kunstwereld waaraan we zo’n behoefte hebben.

Jean-Pierre Rondas in DS Avond van woensdag 21 januari 2015.

(c) Reporters