Van Rompuy leidt naar Verschaeve

Het gedicht De Meeuw van Cyriel Verschaeve, van voor de Eerste Wereldoorlog, is verdwenen van de webstek van EU-voorzitter Herman Van Rompuy. Deze zal teruggeschrokken zijn van het lawaai en de polemiek over zijn liefde voor nazi-poëten, zoals de Brusselse correspondent van het Franse Libération, hem dat verwijt. 

Doorbraak.be publiceerde prompt een mooie reactie op dit pseudo-schandaal van de hand van Daniël Walraeve. Maar wat is de brede achtergrond van het denken van Cyriel Verschaeve over het christendom tijdens het interbellum en de Tweede Wereldoorlog? Een drietal extreme ideologen ontwikkelden zich in Duitsland, wat Fritz Stern noemt in een nog steeds magistraal boek van 1961, The Politics of Cultural Despair, ondertitel A Study in the Rise of the Germanic Ideology. Tussen de profeten van het nazistische Duitsland van Hitler en zijn geestesgenoten, prijkt Paul de Lagarde naast Julius Langbehn en Arthur Moeller van den Bruck. Voortrekker De Lagarde zocht naar een geloof dat het christendom zou germaniseren, dat het christendom zou lostrekken van zijn joodse en universele elementen en zou leiden tot een oecumene tussen de verschillende christelijke obediënties met als hoogste ideaal: een evangelie van het Duitse heroïsme. Paul de Lagarde had een machtige invloed op de verscheidene sekten van de Deutsche Christen, dat stevige deel van de Duitse protestanten die in de vroege jaren dertig hun steun betuigden aan de nationaalsocialisten, in tegenstelling tot de meeste katholieken en zeker de katholieke oversten.

In 1921 werd de Bund für Deutsche Kirche gesticht en de invloed van de Lagardes ideeën was een belangrijke bron van deze kerkelijke stroming. Wat de leden gemeen hadden was de erfenis van Paul de Lagarde: het verlangen om het christendom te wederdopen tot een polemisch, antisemitisch, nationalistisch geloof, het moest het oude en vervallen christendom met zijn universele waarden vervangen.

En Verschaeve, is hijeen volgeling van Paul de Lagarde, van de Deutsche Christen en de Bund für Deutsche Kirche? Op dit punt gekomen is het nuttig om een geschrift vast te nemen dat zeker niet in de boekenkast staat van Herman Van Rompuy: het nationaalconservatieve tijdschrift Tekos. In een Tekos-studie van 2000 (tweede druk) van Kurt Ravyts, licentiaat godsdienstwetenschappen en baccalaureus filosofie van de KU Leuven, wordt omstandig Verschaeves visioen van een Germaans beleefd christendom en van een Germaans Rijk onderzocht. Zonder daaruit meteen te besluiten dat Paul de Lagarde en Cyriel Verschaeve zielsverwanten waren, is het raakpunt van de grote lijnen van de teksten van de Lagarde en de teksten uit WO II van Verschaeve opmerkenswaardig.

Heel wat SS’ers waren mensen met een christelijke achtergrond en zochten oriëntering. De burgemeester van Berlijn spoorde Verschaeve in 1941 aan, bij diens bezoek aan de Duitse hoofdstad, om zich te bezinnen over de toekomst van de religie in Europa en denkpistes te ontwikkelen voor een mogelijke verzoening van het christendom en het nationaalsocialisme. Verschaeve werd daardoor nog sterker overtuigd dat mensen binnen het nationaalsocialisme – denk bijvoorbeeld aan de Vlaamse vrijwilligers binnen de Waffen-SS – een synthese wilden en de toekomst van een hernieuwd christendom binnen een nieuwe Europese orde wilden veilig stellen. Als studiemateriaal kreeg de kapelaan van de bezetter toegespeeld: 55 Thesen über Europa und der neue Glaube van Sonderführer Dr. Wilhelm Henss.

Kurt Ravyts: ‘Behoren tot een volk was voor Verschaeve een zijnsmodus en zijn bloedmystiek was de veruitwendiging, veraanschouwelijking van zijn intuïtieve levensbeschouwing … Samen met veel andere volksnationalistische theoretici werd hij bekoord door de “völkische” uitgangspunten van de nationaalsocialisten, waarbij hij weinig oog had enerzijds voor de dominante staatsnationalistische component van het nationaalsocialisme en anderzijds voor de open vijandschap tussen de nazi’s en grote delen van de “völkische” strekking van voor 1933. De nationaalsocialisten tilden in de perceptie van Verschaeve zijn zo geliefde Duitsland op tot onbereikbare hoogten. De ontnuchtering volgde voor de germanofiele priester slechts veel later.’