Van Willy Calewaert tot Ahmadreza Djalali

Op zaterdagavond 30 november 2019 werd in een aantal Vlaamse steden, waaronder Antwerpen, Brugge en Mechelen, een monument belicht uit protest tegen de doodstraf. De bedoeling was te pleiten voor de afschaffing ervan in een hopelijk steeds groeiend aantal landen. De jaarlijkse actie in het kader van het initiatief ‘Steden tegen de doodstraf’ ging door in meer dan tweeduizend steden wereldwijd.

VOS Vlaamse Vredesvereniging ondersteunt de universele boodschap tegen de doodstraf en herinnert hierbij graag aan een overtuigde Vlaming, naar wie de Vrije Universiteit Brussel een jaarlijkse leerstoel noemde: Willy Calewaert (1916-1993).

Anti-totalitaire jeugdjaren

Tijdens zijn studentenjaren trad Calewaert toe tot het Vlaamsgezinde Liberaal Vlaams Studentenverbond (LVSV) aan de toen pas vernederlandste Rijksuniversiteit van Gent. Het LVSV zocht in de jaren 1930 naar een vernieuwde ideologische grondslag van het liberalisme als tegengewicht voor het succesvolle totalitaire gedachtegoed van de destijdse linker- en rechterzijde. Dit in vrijzinnig-humanistische en solidaristische zin, gepaard gaand met een uitgesproken antifascistische en anticommunistische overtuiging.

Calewaert ontpopte zich tot een leidend figuur binnen de studentenvereniging. Samen met een aantal andere LVSV’ers was hij in december 1936 betrokken bij de oprichting van de ‘Vereniging van Anti-fascistische Studenten’, waarvoor hij zich nadien als ondervoorzitter inzette. Onder zijn impuls richtte LVSV in januari 1937 een afdeling in Brussel op, gevolgd door de stichting van een Antwerpse afdeling aan de Rijkshandelsschool begin 1939.

Nadat Calewaert in 1939 zijn doctoraat in de Rechten behaalde, ging hij in Antwerpen als advocaat aan de slag. Tegelijkertijd was hij ondervoorzitter van de Brusselse Antifascistenliga om nadien, tijdens de Duitse bezetting vanaf 1940, toe te treden tot het verzet. Na met de geallieerden te hebben meegevochten in Merksem fungeerde hij na de Bevrijding een kleine twee jaar als substituut-krijgsauditeur voor de vervolging van oorlogsmisdrijven.

In de decennia na de oorlog was Calewaert niet alleen docent aan de Antwerpse Rijkshandelshogeschool en de Gentse universiteit, maar engageerde hij zich ook politiek als gemeenteraadslid, senator en minister voor de Belgische Socialistische Partij (BSP, later SP). Van 1971 tot 1981 zetelde hij opeenvolgend in de Cultuurraad voor de Nederlandse Cultuurgemeenschap en de Vlaamse Raad, de voorloper van het huidige Vlaams Parlement.

Strijdvaardige Vlaming

Calewaert toonde zich door zijn politiek actieve jaren heen onbevreesd voor de interne confrontatie met socialistische partijgenoten. Als actief onderdeel van de linkervleugel van de partij verenigde hij zich met onder andere de flaminganten Camille Huysmans en Ernest Mandel rond het weekblad Links. In 1958 uitte de groep aan de hand van het manifest Links strijdend socialisme  scherpe kritiek op de partijleiding van de Belgische Socialistische Partij (BSP).

Enkele jaren later, in 1961 bewees Calewaert zijn enigszins rebelse karakter niet verloren te hebben door deel uit te maken van het initiatiefcomité ter oprichting van het August Vermeylenfonds. Vanaf december 1961 verspreidde dit comité het Manifest van Vlaamse Socialisten  voor ondertekening. De bedoeling van deze onderneming was de Vlaamse socialisten en vooral de leiding van de Belgische Socialistische Partij aan te sporen om mee de leiding van de Vlaamse strijd voor gelijkberechtiging en culturele autonomie op zich te nemen.

Tegen de doodstraf, toen en nu

Hoewel oud-krijgsauditeur Calewaert het na de oorlog van 1940-1945 als een objectief feit beschouwde dat de aanvankelijke terechtstelling van collaborateurs de woede van de op wraak beluste massa fel temperde, toonde hij zich later kritisch ten aanzien van de uitvoering van de doodstraf. Dit verklaarde hij onder meer aan onderzoeksjournalist Maurice De Wilde, toen deze een interview van de jurist afnam in het kader van de televisiereeks De Repressie (1991): ‘Persoonlijk sta ik er bijzonder huiverig voor en ik zal nooit, nooit, nooit de doodstraf goedkeuren of de uitvoering ervan goedkeuren. Ik vind het een afschuwelijk ding.’

Op de vraag of hij dit ook vond in het geval van leden van de Sicherheitsdienst, die tijdens de oorlogsjaren landgenoten hadden gemarteld, antwoordde hij: ‘Het is niet omdat beulen mensen martelen, dat wij mensen moeten doodschieten. Dat gaat nooit. Het is nooit een vergelijking mogelijk. U moet toch, denk ik, de uitvoering van de doodstraf zien van een zeker beschavingspeil. Als u dat verlaat, ja … Dan is alles mogelijk.’ Toen De Wilde vroeg hoe hij oordeelde over de 242 terechtstellingen in België in de naoorlogse jaren verklaarde hij tot slot: ‘Ik keur élke terechtstelling af!’

Ahmadreza Djalali

Het is dan ook bepaald gepast, dat in oktober 2017 de geplande lezing in het kader van de Leerstoel Calewaert werd omgezet naar een protestlezing. Wie toen de actualiteit volgde, herinnert zich vast nog de commotie omtrent de rampenarts en VUB-gastdocent Ahmadreza Djalali. Djalali werd in 2016 gearresteerd tijdens een werkbezoek in Iran op beschuldiging van spionage. Eind oktober 2017 werd hij ter dood veroordeeld, volgens Amnesty International na een ‘manifest oneerlijk proces’. Djalali bekende immers na psychische foltering en na de eerste drie maanden van zijn detentie in de isoleercel te spenderen.

De situatie van de man is nog steeds penibel, aangezien zijn gezondheidstoestand er ernstig op achteruit is gegaan. In oktober 2017 riep VUB-rector Caroline Pauwels namens de hele VUB-gemeenschap op tot massale steun. VOS Vlaamse Vredesvereniging ondersteunde in het verleden al het idee van de afschaffing van de doodstraf naar aanleiding van de vijftigste verjaardag van Amnesty International. De vereniging hoopt dat de idealen van Calewaert de Vlamingen kan inspireren tot actie. Als Vlaamse vereniging begrijpt ze immers zeer goed, dat iemand executeren geen blijk van gerechtigheid is, maar eerder van wraak.

Of het nu gaat over de onrechtvaardige behandeling van Vlaamse soldaten aan het IJzerfront van 1914 – 1918 of onschuldigen wereldwijd anno 2019: VOS pleit tegen een maatschappijvisie die de executie van mensen toestaat. VOS toont zich graag solidair met Djalali en alle anderen die onschuldig in de cel zitten. De vereniging bekijkt de mogelijkheden om hier vanaf het begin van 2020 actie rond te voeren.