Vandaag 1866: Emile Vandervelde geboren, ‘patron’ van de socialisten, Vlaamser dan men denkt

Op 25 januari 1866 wordt in Elsene de latere socialistische politicus Emile Vandervelde geboren. Aan de Université Libre de Bruxelles (ULB) doctoreert hij achtereenvolgens in de rechten (1885), sociale wetenschappen (1888) en staatshuishoudkunde (1892). Hij wordt er in 1925 hoogleraar. Hoewel van liberale huize wordt hij al heel vroeg socialist.

In 1894 maakt hij deel uit van het eerste contingent socialistische volksvertegenwoordigers. Weldra is hij de ‘patron’ van zijn partij. Na een kort ministerschap wordt hij tot aan zijn overlijden in 1938 partijvoorzitter, met Hendrik de Man als ondervoorzitter. Anders dan De Man blijft Vandervelde zijn hele leven lang marxist.

Langs vaderszijde was Vandervelde van Vlaamse komaf. Zijn familie kwam uit Vossem (Tervuren). Zelf sprak hij geen Nederlands, maar hij had oog voor de Vlaamse eisen. Hij plaatst deze in een marxistische context van klassenstrijd en berispt Waalse socialisten die, net als de burgerij, de taal van de arbeiders en boeren misprijzen. Daarom verdedigt Vandervelde in 1898 de Gelijkheidswet waardoor het Nederlands een officiële taal wordt in België.

Hij steunt het in 1901 ingediende wetsvoorstel van Edward Coremans over de vernederlandsing van het vrij middelbaar onderwijs. Vandervelde toont in 1911 begrip voor Kamiel Huysmans’ voorstel om de Gentse universiteit te vernederlandsen.

Anderzijds was de eenheid van België hem dierbaar. Tijdens de Eerste Wereldoorlog ontpopt hij zich als vurig patriot. De totale Duitse nederlaag moet worden nagestreefd. Daarom is hij tegen alle vredesvoorstellen en komt hij in conflict met Huysmans. Na de oorlog stelt hij zich op als onverbiddelijk tegenstander van amnestie voor de activisten.

Hij beklemtoont dat de taalkwestie nooit het sociale vraagstuk mag overvleugelen, maar komt in 1930 tot de slotsom dat ‘wellicht het enige middel om het separatisme te vermijden erin bestaat aan het zelfbestuurstreven een zeer ruime toegeving te doen’ (Le Soir, 29 december 1930). Wellicht daarom eist hij op het buitengewoon BWP-congres van 1936 strenge toepassing van de taalwetten en steunt hij in 1937 het amnestieontwerp.