Vandaag 1880: Frans van Cauwelaert geboren, vond ‘federalisme een zwaktebod’

Frans van Cauwelaert wordt op 10 januari 1880 geboren in Onze-Lieve-Vrouw-Lombeek (Vlaams-Brabant). Deze Vlaamse advocaat en politicus start in 1910 als volksvertegenwoordiger voor de Katholieken wat hij blijft tot zijn dood in 1961. In de Kamer is hij de leider van de kleine katholieke flamingantische groep. Met de liberaal Louis Franck en de socialist Kamiel Huysmans, samen de ‘drie kraaiende hanen’ genoemd, start hij in 1911 een grote campagne voor de vernederlandsing van de Gentse Rijksuniversiteit. De vernederlandsing van 1916, door de activisten gerealiseerd in samenwerking met de Duitse bezetter, vindt in zijn ogen geen genade.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog oorlog vertrekt Van Cauwelaert naar Nederland en sticht er met de liberaal Julius Hoste jr. zowel het weekblad Vrij België als een anti-activistisch Vlaams-Belgisch Verbond dat pleit voor eentaligheid in onderwijs, justitie en bestuur en voor aparte Vlaamse en Waalse legereenheden. Zijn strategie is om eerst dit ‘minimumprogramma van de Vlaamse beweging’ tot stand te brengen, om daarna vanuit een positie van sterkte over verdere autonomie te kunnen onderhandelen. Hij houdt niet op de doorslaggevende betekenis van de Vlaamse demografische meerderheid in de verf te zetten en beschouwt federalisme als een zwaktebod.

Op 4 december 1918 verschijnt het eerste nummer van de krant De Standaard, opgericht door Van Cauwelaert, Alfons van de Perre en Arnold Hendrix. Daarnaast is hij van 1921 tot 1932 burgemeester van Antwerpen. In 1928 kan hij met de katholieke Vlaamse Kamergroep een nieuwe taalwet voor het leger doordrukken en in 1929 een ‘genadewet voor de activisten’.

Van januari 1934 tot januari 1935 is Van Cauwelaert minister in drie opeenvolgende regeringen, maar hij moet ontslag nemen wegens een financieel schandaal. Tegelijk betekent dit het einde van zijn moreel leiderschap.

In 1939 komt hij weer op het voorplan als Kamervoorzitter, wat hij blijft tot 1954. Vanaf dan volgt een zigzagkoers tegen en voor koning Leopold III van België die uitmondt in het ‘compromis Boudewijn’. Als de jonge koning Boudewijn van België in 1951 de eed aflegt, is dat dat in de handen van Kamervoorzitter Van Cauwelaert.

Opmerkelijk in zijn naoorlogse periode is het verzet van Frans van Cauwelaert tegen een Europese eenmaking met een volwaardige plaats voor Duitsland. Hij verdedigt een uitgesproken pro-Amerikaanse politiek.