Vandaag 1925: Zygmunt Bauman geboren, omschrijft postmodernisme als ‘geliquideerd leven’

De wereldbekende socioloog Zygmunt Bauman wordt geboren op 19 november 1925 in Posen, Polen. Aanvankelijk werkt hij als een soort Sovjet-beïnvloeder in het Poolse leger. Daarna wordt hij professor aan de Universiteit van Warschau, maar in 1968 wordt hij door de communisten vanwege zijn joodse afkomst ontslagen. Hij verhuist naar Israël tot hij in 1971 hoogleraar wordt aan de Universiteit van Leeds (Engeland).

Bauman ontwikkelt een kritiek op de moderniteit en de steeds grotere rol die de staat speelt in de regulering van sociale voorzieningen. Vanaf 1990 concentreert hij zich op het postmodernisme, die volgens hem leidt tot een ‘vloeibare samenleving’. Zygmunt Bauman overlijdt in 2017. Hij is dan 91.

Hét boek dat ophef veroorzaakt is Liquid Life (2005), vertaald als Vloeibare tijden. Leven in een eeuw van onzekerheid (2012). Voor Bauman is het essentiële kenmerk van het hedendaagse, postmoderne tijdperk de ‘liquiditeit’ ervan: ‘Een vloeibare moderne samenleving is er een waarin de omstandigheden waarin de mensen handelen veranderen in minder tijd dan nodig is om de handelingswijzen te laten stollen in gewoonten en routines’. Een samenleving is ‘vloeibaar’ in de mate dat niets ‘vast’ en duurzaam is. Tradities worden alleen nog gezien als obstakels voor verandering. Voortdurende aanpassing is nodig.

De vloeibare moderniteit impliceert ook het verdwijnen van elke waardenhiërarchie. Nu is de ene dag alles van waarde en de volgende dag niets. Alles stroomt, elk referentiepunt is vloeibaar gemaakt, geliquideerd.

Fundamenteel in de vloeibare samenleving is de consumptie. De consumptiedaad is fundamenteel kortstondig en maakt een object tot afval. De voortdurende race om consumptie en de permanente vernieuwing van waarden eisen van ons dat we altijd veranderen, altijd in de mode zijn en daarom altijd consumeren. Niets ontsnapt aan deze logica, omdat alles slechts als handelsartikel wordt gezien.

Alles wat langdurige inzet en zelfopoffering vraagt in dienst van een zaak, devalueert en wordt onbegrijpelijk, omdat het niet kan worden gereduceerd tot consumptie. De enige bewaker van waarde is wat ‘onmiddellijke bevrediging en individueel geluk’ mogelijk maakt. Marketingindustrie en reclame zorgen ervoor dat consumenten nergens aan gehecht raken. Bauman: ‘Consumentisme gaat niet over de bevrediging van verlangens, maar over de opwekking ervan’.