Vandaag 1973: DDR-leider Walter Ulbricht overleden, bouwer van de Berlijnse Muur

In Templin (Brandenburg) overlijdt de Oost-Duitse politicus Walter Ulbricht; hij is 80.

Deze kleermakerszoon, geboren in 1893, begint als timmerman. Vanaf zijn jeugd is Ulbricht actief in de socialistische arbeidersbeweging en wordt een professionele revolutionair. Al in 1920 neemt hij als afgevaardigde deel aan het 4de Wereldcongres van de Communistische Internationale (Komintern) in Moskou, waar hij Vladimir Lenin ontmoet. In 1922 wordt hij weer naar Moskou uitgenodigd en vanaf 1924 werkt hij voor de Komintern. Hij volgt tot 1926 les aan de partijhogeschool in Moskou. En keert dan terug naar Duitsland.

Van 1926 tot 1929 zetelt Ulbricht in het Saksische deelstaatparlement (Leipzig). Daarnaast wordt hij vanaf 1928 ook volksvertegenwoordiger in de Reichstag, het Duitse parlement. Begin van de jaren 1930, in de laatste fase van de Weimarrepubliek, leidt Ulbricht de Duitse communistische partij (KPD) in de keizerlijke hoofdstad Berlijn. Met Ernst Thälmann voert hij de strijd van de stalinistisch georiënteerde partij tegen de sociaaldemocratie en de republikeinse orde.

Als hij in 1945 vanuit de Sovjet-Unie naar Berlijn terugkeert speelt hij als leidende functionaris van de KPD een sleutelrol bij de opbouw van het staatsapparaat in de Sovjet-bezettingszone. Die wordt vanaf 1949 de ‘Duitse Democratische Republiek’ (DDR), een van de eerste Sovjet-satellieten. Ulbricht maakt carrière in de Socialistische Eenheidspartij van Duitsland (SED), de fusie van communisten en sociaaldemocraten.

Van 1950 tot 1971 leidt Ulbricht het Centraal Comité van de SED en heeft hij de hoogste politieke beslissingsmacht. In deze hoedanigheid en met goedkeuring van de Sovjet-Unie geeft hij vanaf 1952 ‘de opbouw van het socialisme’ in de DDR vorm en geeft hij in 1961 opdracht tot de bouw van de Berlijnse Muur. Die zal tot 1989 overeind blijven en zowel Duitsland als Europa in twee delen.

Ulbricht is het gezicht van Oost-Duitsland tijdens de Koude Oorlog. De viering van zijn 60ste verjaardag op 30 juni 1953 wordt afgelast vanwege de volksopstand van 17 juni 1953: prachtige albums die al waren gedrukt, worden verpulverd, een voltooide propagandafilm over zijn leven niet vrijgegeven, een postzegel met zijn foto niet verspreid.

Dat wordt rijkelijk ingehaald ter gelegenheid van de verjaardagen van Ulbricht in 1958, als hij 65 wordt, in 1963 (70) en in 1968 (75). Er ontstaat een ware personencultus rond hem, naar Sovjetmodel. De DDR-propaganda verheerlijkt hem als ‘het fundament van het nieuwe leven’ en een ‘arbeidersgenie’.

Ulbricht begon Oost-Duitsland (en zichzelf) meer en meer te zien als een voorbeeld voor de andere socialistische landen, inclusief de Sovjet-Unie. Dat leidt vanaf 1970 tot toenemende oppositie tegen Ulbricht binnen zijn SED. Leonid Brezjnev wil zijn val. Op 3 mei 1971 maakt Ulbricht aan het Centraal Comité van de SED bekend dat hij ‘om gezondheidsredenen’ aftreedt. Hij krijgt nog een lege erefunctie, maar overlijdt in 1973.

Walter Ulbricht was twee keer getrouwd, maar liet geen kinderen na.