Vergeven en vergeten?

Wat zou Els Ampe over een jaar of vijf denken wanneer ze haar filmpjes opnieuw bekijkt? Mijn gok is een ‘what was I thinking-Erlebnis’. De kans dat ze over een jaar of vijf, tien of vijftien nog steeds geconfronteerd wordt met haar bijzondere beeldfragmenten is trouwens zeer reëel. Het internet vergeet niet en anonieme twitteraars nog minder.

In het geval van Ampe gaat het gewoon over gênante filmpjes die over enkele jaren nog steeds voor schaamrood op de wangen zorgen. Allemaal nogal vervelend, maar toch eerder onschuldig. Iedereen met een sociale mediaaccount loopt in principe dat risico. Ik ontsnap er waarschijnlijk zelf ook niet aan.

Iets minder onschuldig is het voorbeeld van het olijke Gentse proffen-duo dat onlangs een jaren 30 nummer opvoerde tijdens een livestream met studenten. Ze verontschuldigden zich en namen ontslag, maar die beelden verdwijnen niet. Ze zullen hen de rest van hun leven achtervolgen. Een zware straf.

De vervagende tijd

Dat elke stupiditeit zo blijft kleven, is nieuw in de geschiedenis. De tijd is altijd eerder vergevingsgezind geweest voor stommiteiten. Op een gegeven moment vergeet iedereen gewoon hoe het schandaal ook al weer in elkaar zat. Vandaag niet meer. Te allen tijde kunnen screenshots en soundbites opgerakeld worden, want in tegenstelling tot het geheugen vervagen zij niet. Elke keer herinnert het iedereen aan hoe verschrikkelijk datgene was wat je al die jaren geleden zei of deed. En elke keer zal er wel weer iemand nieuw zijn die er aanstoot aan neemt, alsof die dommigheid van gisteren dateert.

Het legt ook een vreemde paradox bloot in de samenleving. Wij zien onszelf graag als de meest tolerante, ruimdenkende, vergevingsvolle en minst moraliserende samenleving uit de geschiedenis. Tegelijkertijd staan trollenlegers permanent klaar om de hoofdrolspelers van de nieuwe ophef van de dag voor eeuwig te achtervolgen. De vraag komt op: als niks ooit wordt vergeten, kunnen we dan wel vergeven?

De Britse conservatief Douglas Murray wijdt daaraan in zijn boek The Madness of Crowds een bijzonder sterk hoofdstuk. Ik neem er zelf alvast geen aanstoot aan als u nu stopt met lezen om zijn boek te bestellen (#kooplokaal). Murray merkt op dat we vandaag nog steeds leven met de christelijke concepten van schuld en schaamte maar zonder verlossing. Wie kan, naast God, namelijk echt verlossing bieden? Is het iets waar we nog naar streven?

Achterklap

Zonder het idee van vergeving belanden we in een cyclus van public shaming door zij die menen de waarheid in pacht te hebben, gevolgd door al dan niet oprechte verontschuldigingen maar zonder echte verlossing. Ben je veilig wanneer je niks fout doet of zegt (als dat al een optie is in het echte leven)? In het post truth-tijdperk maakt dat eigenlijk niet zoveel uit. Insinuatie en sfeerschepping volstaan. Er is namelijk altijd wel iemand die het wil geloven en retweeten.

Achterklap en geroddel zijn op zich natuurlijk van alle tijden maar je kan iedereen bijzonder gemakkelijk laten zeggen wat je wil in een tijd waar woorden eenvoudig geknipt en geplakt worden. Uiteraard inclusief een erbij gefantaseerde kwaadaardige insteek. Iets dat vooral goed pakt wanneer het blanke mannen van middelbare leeftijd kan aangewreven worden.

Beledigingsarcheologie

De spelregels van wat ‘echt niet ok’ is om te zeggen, veranderen bovendien zowat elke dag. Wat vandaag normaal is, kan morgen als schandalig worden beschouwd. De online lynchers staan je al schuimbekkend op te wachten.

Een populaire sport onder dit soort types is offense archeology, waarbij iemands volledige doen en laten op sociale media wordt uitgekamd. Op zoek naar het equivalent voor internethelden van de schatkamer van Toetanchamon: uitspraken waar je aanstoot aan kan nemen. In 2011 heb je vast wel een keer iets raars gezegd, in een WhatsApp-gesprek toen je dronken was bijvoorbeeld. Liefst met iemand die vandaag wordt beschouwd als ‘controversieel’.

Er wordt ook geen rekening gehouden met de tijdscontext. Woorden worden afgemeten aan de standaard van vandaag. Het doet allemaal erg denken aan het dekolonisatieverhaal, dat ook in dat bedje ziek is, of grote filosofen die worden verketterd met de maatstaven van vandaag. Zo is Plato sinds enkele jaren ineens veel te wit en te mannelijk om nog lezenswaardig geacht te worden.

Contextloosheid

Zelf verschuilen de lynchers (van zowel links als rechts) zich vaak achter anonieme accounts, zodat ze naar hartenlust schokkend stupide dingen kunnen zeggen zonder er ooit de rekenschap voor moeten geven. Iets dat ze wel eisen van mensen die de moed hebben zich te vertonen op plekken waar de schijnwerpers schijnen.

Niet alleen in tijd, ook in ruimte verdwijnt elke context. Denk bijvoorbeeld aan Kim Kardashian die zich ineens, niet belast door enige kennis van zaken, uitspreekt over Zwarte Piet. Wat in haar context niet past, kan nergens passen.  De globalisering van de maatstaf om gebruiken te veroordelen als het ware. One moral size fits all.

Het wordt wel erg uitdagend  om bij alles wat je zegt en doet — vaak voor eeuwig geconserveerd in tweets, foto’s of filmpjes — rekening te houden met wat de spelregels elders ter wereld opleggen of met wat morgen de maatstaf vormt. Kan je wel ooit genoeg op je hoede zijn voor wat ooit offensive zal genoemd worden? Op basis een meetlat die hier of nu nog niet bestaat? Ben ik toch maar even blij dat ik nooit als Zwarte Piet voor een paar kleuters heb opgetreden. Justin Trudeau — nota bene woker dan woke — kan erover meepraten.

Verba volant…

Vooral voor jonge mensen is dit natuurlijk moeilijk, want de jeugd is zo ongeveer de kladversie van het leven waarin je nogal wat fouten maakt. Verba volant, scripta manent, geldt vandaag niet meer want alles staat op papier, film en foto. Niet alleen het resultaat van een proces, maar het hele proces ligt open en bloot. Ook de uitschuivers. Vertrouwelijkheid en privacy lijken gemummificeerde begrippen in een tijd waarin iedereen wel een vriend heeft die altijd alles filmt en bewaart. Hoe kan je op deze manier nog een betekenisvol gesprek voeren over zaken die er toe doen?

Wie zich, bewust van het gevaar, opsluit in de angst om iets te zeggen dat voor eeuwig zal achtervolgen, veroordeelt zichzelf tot het uitkramen van wat vaagtaal in de hoop niemand voor het hoofd te stoten. Mooi geprobeerd, maar de bron van wat morgen of elders aanstootgevend heet, is waarlijk onuitputtelijk. Voor de zekerheid vraagt u best al op voorhand om vergiffenis.