Vlaanderen heeft geen nood aan een Saeftinghedok in Doel

De Antwerpse Haven was voorbije weken niet uit het nieuws te branden. De Deurganckdoksluis in ontwerp, de Deurganckdoksluis met schilderij, de Deurganckdoksluis bijna klaar, de Deurganckdoksluis onder water… De verhuis van rederij MSC van het Delwaidedok naar het Deurganckdok. En als klap op de vuurpijl de mogelijke komst van een groot industrieel project aan het Delwaidedok. 900 banen alstublieft. Dat voor dit laatste nog in de voorwaardelijke wijze moet gesproken worden kon niet verhinderen dat het Antwerps havenbestuur ei zo na polonaise dansend de havenstad introk. Al dat nieuws en de dito vooruitzichten werden deze week aangewend voor een nooit eerder gezien propaganda-offensief ten bate van het Saeftinghedok, een gloednieuw megadok dat moet komen waar nu het polderdorp Doel ligt. Maar voor het dok bestaat geen noodzaak. En al zeker niet binnen de termijn die de havenbestuurders voorop stellen.

‘goed voor Vlaanderen’

Met het amalgaam dat voorbije week gemaakt werd van de verschillende havenprojecten lijkt het er op alsof het Saeftinghedok het logische vervolg is van wat nu nog in de steigers staat. Maar het ene heeft – in tegenstelling met wat men suggereert – eigenlijk niets te maken met het andere. Met de Deurganckdoksluis krijgt het handjevol dokken achter de sluizen op Linkeroever een tweede ontsluiting maar het zorgt niet voor een noodzaak tot uitbreiding. Ook de (mogelijke) invulling van het Delwaidedok (dat leeg komt door de verhuis van MSC naar het nog grotendeels ongebruikte Deurganckdok op Linkeroever) impliceert geen noodzaak tot uitbreiding. En toch was de minister van mobiliteit en openbare werken, Ben Weyts (N-VA), bijzonder snel om te bevestigen dat wat hem betreft de Antwerpse Haven zo goed als zijn dok krijgt want: ‘goed voor Vlaanderen’!

Vorige week hadden Annick De Ridder (voorheen Open VLD) en minister Ben Weyts (N-VA) in het Vlaams Parlement nog een één-tweetje gedaan over het Saeftinghedok. De Ridder had een vraag gesteld over het debiet van de Deurganckdoksluis en Weyts had binnengekopt door te stellen dat àls de Maatschappelijke Kosten-Batenanalyse positief is, het Saeftinghedok er zéker komt. Dat zorgde op alle meerderheidsbanken voor flink applaus. Ook bij de Wase N-VA verkozenen die even vergaten dat ze tot vorige verkiezing stevig weerwerk hadden geboden tegen de mogelijke havenuitbreiding op Linkeroever die Weyts nu in het vooruitzicht stelde.

Kosten-Batenanalyse met voorspelbare uitkomst

Amper enkele dagen nadat de minister zich had bediend van de voorwaardelijke wijze werd de Maatschappelijke Kosten-Batenanalyse (MKBA) voor het Saeftinghedok bekend gemaakt. Die heeft uit drie onderzochte scenario’s de aanleg van de eerste fase van het Saeftinghedok als meest positief weerhouden. Niet onbelangrijk om weten is dat àlle scenario’s uitgingen van de aanleg van het dok onder één of andere vorm. Het scenario zonder Saeftinghedok was al bij voorbaat uitgesloten… Dat daarbij de aanleg van de eerste fase van het Saeftinghezone ‘als zeer maatschappelijk rendabel project’ uit de bus komt kan moeilijk verbazen. Maar wat is eigenlijk de waarde van zo een MKBA als het de alternatieven buiten beschouwing laat?

Het Antwerps Havenbedrijf ijvert al sedert 1995 voor een verdere uitbreiding van containercapaciteit op de Linkeroever. Maar tot nu was daar géén enkele noodzaak toe. Al die jaren bleef er voor de behandeling van containers overcapaciteit bestaan in de Antwerpse Haven. Dat is ook vandaag nog altijd zo. Het Deurganckdok, gelegen vlak naast Doel, dat in 2005 in gebruik werd genomen, raakte nooit voor méér dan 20% benut. In die zin is de verhuis van de rederij MSC naar het Deurganckdok een godsgeschenk voor de perceptie. De mogelijke inname van de leeggekomen plaats aan het Delwaidedok door een industrieel project lijkt het succesverhaal rond te maken. Al lijkt er vooral veel mist te hangen rond het project van de Saoudi’s.

Daarmee staan voor het Anwerps Havenbedrijf de sterren uitermate gunstig om nog maar eens de aanleg van het Saeftinghedok – en daarmee het einde van het dorp Doel – te bepleiten. Volgens de haven is het megadok noodzakelijk omdat MSC ‘vanwege operationele efficiëntie’ zijn activiteiten op één grote containerterminal moet kunnen concentreren. MSC verhuist volgend jaar van het Delwaidedok naar het Deurganckdok maar volgens het Havenbedrijf zal ook de capaciteit aan het Deurganckdok op termijn niet volstaan om de groei van de rederij op te vangen. Als het Saeftinghedok (parallel gelegen aan het Deurganckdok) er komt kan MSC zijn activiteiten onbeperkt uitbreiden langs de tegenoverliggende zijde van het Saeftinghedok. De hefboomkracht van MSC is groot omdat zij de helft van alle containers in Antwerpen behandelt. Maar moet Antwerpen een nieuw containerdok aanleggen omdat één speler dat wil?

Argumenten en cijfers

Het argument over de noodzaak om alle activiteiten op één grote terminal te kunnen concentreren klopt ook niet. In verschillende grote Europese havens zitten rederijen verspreid over aparte terminals. Bovendien hanteert de Antwerpse Haven een 80% congestieregel (80% wordt beschouwd als de operationele grens). Een arbitraire regel die op weinig berust. MSC werkte de voorbije acht jaar op zijn terminal zonder problemen boven de 80%-grens. De productiviteit op de terminals wordt ook nog voortdurend opgedreven door geautomatiseerde behandelingstechnieken. Maar die betekenen overigens veelal een serieuze afname van de tewerkstelling. Een probleem dat inherent is aan containerbehandeling: weinig meerwaarde en steeds minder tewerkstelling. 

Er spelen ook korte-termijn effecten: De sterke groeicijfers die Antwerpen momenteel neerzet zijn vooral het gevolg van de tijdelijke alliantie tussen rederijen Maersk en MSC. En dat gaat ten koste van andere havens zoals Zeebrugge. Twee containerterminals komen er volgend jaar volledig leeg te liggen. Maar als de 2M-alliantie van Maersk en MSC afloopt is het gedaan met de extra trafiek van Maersk die nu via MSC naar Antwerpen komt.

In de studies die de noodzaak van het Saeftinghedok onderbouwen, heeft de haven (waarschijnlijk in alle bewustzijn) jarenlang de overslagcapaciteit van containers in de haven onderschat. Dat blijkt uit de cijfers van het Havenbedrijf zélf. Men kan ook moeilijk beweren dat in de Antwerpse Haven rationeel wordt omgesprongen met de beschikbare ruimte. In die zin is een vergelijking tussen Antwerpen en Rotterdam veelzeggend:  De Antwerpse Haven behandelt 199 miljoen ton op een oppervlakte van 13.057ha. De haven van Rotterdam 450 miljoen ton op een oppervlakte van…. 12.426ha.

Een voor Vlaanderen uniek gebied van 1500 ha de schop op

Dat het niet efficiënter én ruimtezuiniger kan valt moeilijk te geloven. Toch wil de haven op de Wase Linkeroever nog eens uitbreiden met 1.500ha. Zoveel als 3000 voetbalvelden groot dus. Daar hoort in eerste instantie het dorp Doel bij. Maar ook het ganse poldergebied tot aan de Nederlandse grens moet daarvoor op de schop. Meer dan 800 ha voor havenuitbreiding, 700ha voor natuurcompensatie. In beide gevallen blijft van het ganse gebied niets bewaard. Want ook in de natuurcompensatiegebieden gaat men méér dan drastisch te werk. Huizen en boerderijen verdwijnen, bomen worden gekapt, de grond volledig afgegraven en weggevoerd om vervolgens – from scratch – een nieuw ‘robuust natuur’-landschap aan te leggen. Kortom, de overtreffende trap van het principe dat àlles maakbaar is. Daarbij wordt merkwaardig snel heengegaan over de historische waarde of erfgoedwaarde van het dorp en zijn omgeving. In zijn toelichting aan de pers verklaarde Havenschepen Van Peel dat er inzake Doel maar snel werk moest gemaakt worden van de verplaatsing van het 17^de eeuwse Hoog Huis, de windmolen en het orgel in de kerk van Doel. Alsof dat het enige is dat het dorp te bieden heeft. Idem voor het omliggende poldergebied waar men gemakshalve van uitgaat dat het hooguit enkele eeuwen geleden gewonnen werd op de rivier en er bijgevolg ook niet veel aan verloren gaat. Die opvatting werd slechts recent bijgesteld. In het laatste nummer van de overheidsuitgave Monumenten & Landschappen dat volledig gewijd is aan Doel en de omliggende polders gaan de historici Tim Soens, Iason Jongepier en Ewald Wauters uitgebreid in op Doel en omgeving. Ze komen daarbij tot de conclusie dat het ganse gebied dat door de havenuitbreiding bedreigd wordt zonder meer uniek te noemen is op Vlaams niveau.

Pervers

Ondertussen staat dat unieke gebied al jaren onder afschuwelijke druk. Bewoners die (onnodig) uitgezet worden, leegstand, verloedering, waardevol bouwkundig erfgoed dat gesloopt wordt… Elke nieuwe doodsaankondiging voor Doel heeft ook een bijzonder pervers neveneffect. Even veel keer als vanuit Antwerpen de dood van Doel wordt aangekondigd krijgt het dorp bezoek van op sensatie beluste medemensen die zich weinig gelegen laten aan het feit dat er in het dorp ook nog mensen wonen en werken. Elke keer opnieuw worden daarbij de grenzen van het fatsoen wat verder verlegd. Was Doel tot voor enkele jaren een wat vreemd aandoende maar nog altijd charmante plek dan overheerst nu vooral de plaatsvervangende schaamte. Schaamte omdat zoiets mogelijk is in het Vlaanderen van 2015. De enkele tientallen bewoners (eigenaars en huurders) leven er in een dorp dat elk weekeinde opnieuw wordt overspoeld door honderden ramptoeristen en geteisterd wordt door illegale party’s, ‘urban explorers’, racers en grote groepen (vooral Nederlandse) jongerenbendes op zoek naar gewelddadig vertier. Doel heeft geen politiepermanentie, gemeenschapswacht, preventiewerkers of wat dan ook. Dié financiële inspanning kon er bij diegenen die verantwoordelijk tekenen voor dit ellendig verhaal duidelijk niet af. Voor dringende tussenkomsten is er enkel de politie uit Beveren-Waas, minimum een half uur ver weg. En daarmee gaat de aftakeling en vernietiging van het dorp systematisch en ongestoord verder. Maar misschien dat dàt ook net de bedoeling is…

Foto © Reporters