‘Vlaanderens Dageraad aan den IJzer’: geboorte van politieke Vlaams-nationalisme

Tijdens de hete zomer van 1917 klaagden de flaminganten, in twee open brieven aan koning Albert I, de schrijnende taaltoestanden en systematische discriminatie van de Vlaamse soldaat in de loopgraven aan. Deze Open Frontbrieven waren de aanzet voor een fundamentele intellectuele sprong in de mentaliteit van de Vlamingen. Voor het eerst in de geschiedenis van België stelde een meerderheidsgroep van de bevolking expliciet dat ze zich niet welkom voelde in de structuren van de eigen staat en het eigen leger. De koning was de ultieme instantie waartoe het Vlaamse volk zich kon wenden.

Het resultaat van deze noodkreet was echter teleurstellend. Een oorverdovende stilte van de Belgische legerleiding en staat. Harde repressie. In deze context schreven Filip De Pillecyn en Hendrik Borginon begin november 1917 het meest volledige programma van de Frontbeweging: Vlaanderens dageraad aan den IJzer.

Nieuw leven

Het pamflet kende een beperkte verspreiding in de loopgraven, zoals het gebrek aan vermeldingen en de weinige overblijvende originelen suggereren. Dit is waarschijnlijk te wijten aan het succes van Cyriel Verschaeves populariserende versie van dit programma in zijn Catechismus van de Vlaamse Beweging. Na de circulatie aan het front werd het pamflet echter enkele malen herdrukt. In 1918 werd het pamflet weggegeven in het eerste deel van de IJzerreeks, een reeks met teksten en getuigenissen over de taalproblematiek aan het front die werd verspreid in bezet België, met de hulp van de activisten en de Duitse bezetter. In 1939 werd de tekst opnieuw afgedrukt in een uitgave die de aanwezigheid van de flaminganten in het leger, met de Tweede Wereldoorlog voor de deur, moest stimuleren. In 2006 werd dezelfde tekst herdrukt in een uitgave van de vzw IJzerwake, en de tekst van het pamflet wordt tevens digitaal verspreid op de Facebookpagina Bloemen voor Helden, een deelproject van het Digitaal Museum voor Vlaanderen van VOS Vlaamse Vredesvereniging. Vlaanderens Dageraad aan den IJzer is aldus een vaste waarde in de canon van stichtingsteksten van het Vlaams-Nationalisme. Een eerste wetenschappelijke uitgave van de tekst zag het licht in het voorjaar van 2017.

Manifest

Inderdaad, binnen het intellectuele ontvoogdingsgeschiedenis van Vlaanderen kan de rol van dit pamflet niet onderschat worden. Voor de eerste maal in de geschiedenis van Vlaanderen en België maakten de flaminganten een uitgebreide analyse de Vlaamse kwestie, en formuleerden ze een uitgewerkte oplossing van deze Vlaamse kwestie, die ligt in de uiteindelijke ontvoogding van Vlaanderen. Deze intellectuele sprong kwam, niet toevallig, in het jaar 1917. In een situatie van extreme sociale en maatschappelijke druk, veroorzaakt door het aanslepende bloedbad in de loopgraven, beseften de Vlamingen dat hun belangen niet behartigd werden door de staat wier uniform ze droegen. We kunnen wel stellen dat het politiek Vlaams-nationalisme, een stroming die de geschiedenis van Vlaanderen en België tot op vandaag vorm geeft, geboren is in de modder van de loopgraven. Vlaanderens Dageraad aan den IJzer lag mede aan de basis van deze stroming, en kan dus beschouwd worden als de voorloper van het Warandemanifest.

De wetenschappelijke uitgave “Alleen in u – o koning – gelooven wij nog” kan u hier kopen in de webwinkel van Doorbraak.

Meer informatie over het herinneringscolloquium dat vandaag plaatsvindt, vindt u hier.