Vrijdag/zaterdag plaatsen – De kijk van Kohl

Wat was het laatste publieke optreden van wijlen Helmut Kohl? De schrijvers van de krantennecrologieën raakten het niet eens: voor de ene was het de 20ste verjaardag van de Mauerfall in 2009, voor de ander de voorstelling van zijn boek Aus Sorge um Europa in 2014. Terwijl Kohl toch amper 1 jaar geleden, in april 2016, nog een straf statement maakte. Toen ontving hij de Hongaarse premier Viktor Orbán als een oude vriend in zijn huis in Ludwigshafen – een stevige middenvinger in de richting van Mutti Merkel, wat ook breed werd uitgesmeerd in Bild.

EU-mascotte

De warme relatie met Orbán past natuurlijk niet in het plaatje van Kohl als Der Architekt des neuen Europas. De Duitse staatsman werd na zijn dood meteen politiek gerecupereerd door de Europese federalisten, die geen overlijden onbenut laten om hun pleidooi voor “meer Europa” extra kracht bij te zetten. Het beroemde beeld van Kohl met Mitterand in Verdun is in die propagandaslag zeer bruikbaar, maar de inhoudelijke visie van de conservatieve CDU’er op het Europese verband bevat voor EU-fielen meer valse noten.

Dat de oud-kanselier zich hevig verzette tegen de vluchtelingenpolitiek van Angela Merkel (althans: van de vluchtelingenpolitiek die Merkel in 2015 wou voeren, het beruchte ‘Wir schaffen das‘) en dat de katholieke Kohl onverbloemd schreef over “het joods-christelijke geloof, dat één van de grondslagen is van onze wereldbeschouwing en onze samenleving” wordt zedig bedekt met de mantel der EU-liefde. De supranationalisten van tegenwoordig geven hun EU-project liever geen culturele invulling meer. 

Kohl mag de geschiedenis ingaan als vader van de Europese Eenmaking en de Euro, maar zijn ideologische kijk op de Europese Unie verdwijnt in de voetnoten. Er is in de officiële geschiedschrijving van de Europese Unie ook geen plaats voor zijn ootmoedige bekentenis, in 2002, dat hij de euro “als een dictator” heeft doorgedrukt, in de volle wetenschap dat hij een democratisch referendum over de eenheidsmunt 7 tegen 3 verloren zou hebben. In de dood ondergaat de Europeër Kohl hetzelfde lot als vele andere staatsmannen: hij wordt gereduceerd tot een stomme mascotte van de hedendaagse Europese Unie: een historische rechtvaardiging voor de huidige koers.

Kwetsbaar Europa

Hoe keek de Reus van het Rijnland nu zelf naar het hedendaagse Europa? Met bezorgdheid, zoals hij ook duidelijk maakt met de titel van Aus Sorge um Europa. Kohl was geen zegezekere EU-triomfalist, die de Europese integratie als een onomkeerbaar feit beschouwde. Je zou hem vandaag zeker niet kunnen terugvinden bij de mensen die nu al toeteren dat de Europese Unie ‘een nieuwe adem’ heeft gevonden, alleen maar omdat Wilders en Le Pen geen absolute meerderheid behaald hebben. Kohl zag de Europese Unie als een kwetsbare constructie, die actief beschermd moest worden tegen interne spanningen en externe bedreigingen.

Miljoenen vluchtelingen op weg naar het Westen vormden bijvoorbeeld een ernstige externe bedreiging voor het Europa van Kohl. De toestroom van miljoenen mensen is sowieso al moeilijk om te verwerken, maar Kohl wees er ook op dat de meeste migranten en vluchtelingen naar Europa komen met een totaal ander wereldbeeld en waardenpatroon. Hij zag hierin een recept voor maatschappelijke spanningen – die vermeden moeten worden. Het was daarom volgens Kohl aangewezen dat de Europese landen op zoek gingen naar oplossingen buiten de grenzen van de EU. Ook Merkel zit ondertussen op die lijn. 

Evengoed waarschuwde Kohl tegen een te strenge besparingspolitiek in landen als Griekenland – opnieuw een kritiek op de vroegere koers van Merkel en een andere gewezen bondgenoot: Wolfgang Schäuble. Aan de ene kant vond Kohl dat de sterke Europese landen zelf fouten hadden gemaakt – zij hadden Griekenland simpelweg nooit mogen toelaten in de eurozone – en aan de andere kant was de Euro voor Kohl ook meer een politiek dan een economisch project. Duitsland en de Europese Unie moesten mild zijn ten opzichte van de Grieken. Een te harde lijn tegenover een Europese lidstaat zou alleen maar leiden tot intern-Europese spanningen. 

Weerbaar Europa

Niet alleen de analyses van Kohl wijken weleens af van de hedendaagse consensus: ook de oplossingen die hij voorstelt zijn niet altijd even populair in Brusselse salons. Merkel omschreef hem ooit als het ‘alten Schlachtross‘ en Kohl was inderdaad strijdbaar. Hij was een duidelijke voorstander van strategische allianties, in de eerste plaats met de Verenigde Staten en de NAVO. Het is dan ook totaal ondenkbaar dat een man van het kaliber van Helmut Kohl ooit als een schooljongetje zou staan gniffelen wanneer de president van de Verenigde Staten in een toespraak pleit voor behoorlijke investeringen in de geallieerde Defensie. 

Kohl wou ook de Centraal- en Oost-Europese landen stevig in Europa verankeren. Hij koesterde een bijzondere waardering voor Hongarije, het land dat in 1989 als eerste de grenzen opende voor Oost-Duitsers die naar het Westen wilden reizen. De ramkoers die ‘Brussel’ momenteel heeft ingezet tegen Hongarije zou hij zo goed als zeker afkeuren. Net zoals hij ook het wegdrijven van Rusland betreurde. Ondanks zijn gehechtheid aan de NAVO, was Kohl immers ook een felle pleitbezorger van een goede verstandhouding tussen Europa en Rusland. Hij zag de Oekraïne-crisis dan ook met lede ogen aan en zei in het openbaar dat Europa fouten had gemaakt door de relatie met Moskou zo te verwaarlozen. 

Geen nationalisme, maar nuance

Natuurlijk kunnen nationalisten en eurosceptici Kohl niet opeisen. De man was wel degelijk een uitgesproken voorstander van vergaande Europese samenwerking. Volgens Kohl was Europese integratie noodzakelijk ter bescherming van Duitsland: een groot land met een lange grens en vele buurlanden. Hij was ook een duidelijke tegenstander van nationalisme en een te grote nadruk op de klassieke natiestaat. Zijn persoonlijke geschiedenis speelt daarin ongetwijfeld een rol: als jonge man had Kohl nog deserteurs zien bengelen aan lantaarnpalen: ‘Ich bin ein Vaterlandsverräter’ – de laatste stuiptrekkingen van het gruwelijke Derde Rijk. 

Toch is de Europese visie van Kohl genuanceerder dan het EU-federalisme van vele Kohl-fans, die de gewezen kanselier pas postuum ontdekken. Kohl wees een “Verenigde Staten van Europa” af en pleitte voor een sterke Europese Unie, die respect bleef tonen voor diversiteit, tolerantie en subsidiariteit. Europa moest een gemeenschappelijk vaderland worden, en tegelijkertijd vele vaderlanden verbinden. De grootste bedreigingen voor de Europese Unie waren in de ogen van Kohl de arrogantie en de roekeloosheid van sommige EU-regenten. Het zou goed zijn als ook die boodschap herdacht werd, als Kohl op 1 juli 2017 zijn ‘Europese staatsbegrafenis’ krijgt in Straatsburg. 

Foto: (c) Reporters