Welkom allemaal in de wij-zijwereld

De leider van de Nederlandse Partij van de Arbeid werkte een succesrijke verkiezingscampagne af en kon zijn partij weer schwung geven. Logisch dus dat sp.a liever wat inspiratie zoekt in het noorden dan zuidwaarts. Diederik Samsom wilde zijn Vlaamse geestesgenoten op hun visiecongres het voorbije weekend graag een lokaal getint duwtje in de rug geven en trok van leer tegen de neiging om “zoveel mogelijk anderen de schuld te geven, of het nu Grieken zijn of Walen”.

Daarop vervolgde Samsom: “Wat nu nodig is, is een politiek die tegen mensen zegt: wij zijn één, wij zijn een samenleving. Samen gaan we de bruggen herstellen. Samen gaan we de problemen te lijf.” Het zal allerminst zijn bedoeling geweest zijn maar die zinnen kunnen perfect passen in een Vlaams-nationaal discours.

Recent verwoordden twee lezers in deze krant waarom het nationalisme “niet de te bewandelen weg” zou zijn. Ze brachten variaties op het thema ‘het nationalisme verdeelt, sluit uit, kiest voor de wij-zijaanpak’.

Iedereen wij-zij

De kwestie wie dat wij-zijdenken propageert, zou meteen voor moeilijkheden zorgen, want het antwoord luidt natuurlijk ‘zij’. En de vraag wie dat erg vindt, kunnen ze niet anders beantwoorden dan met ‘wij’.

Zelfs de wereld van klei overstijgende wereldburgers bestaat uit ‘zij’ (de uitsluitende nationalisten) en ‘wij’ (de insluitende kosmopolieten). Iedereen deelt de wereld in. Ook Samsom bedient zich van het zo verdachte begrip ‘wij’. Dat hoeft niet slecht te zijn trouwens; een levendige maatschappij is nu eenmaal kleurrijk en veelvormig. Vergeet niet dat er zonder ‘zij’ geen ‘wij’ bestaat. Wordt iedereen ‘wij’, dan is niemand het nog en verliest het woord alle betekenis.

Drie vragen zijn wél bepalend:

Wie zijn ‘wij’, wie ‘zij’?

Hoe strikt is de afbakening?

Hoe ‘ambitieus’ is de ‘wij’-groep?

Ieder deelt de wereld in naar wens: mannen/vrouwen; rijk/arm; jong/oud; milieuvervuilend/milieuvriendelijk; conservatief/progressief; homo/hetero; werknemer/werkgever; moslim/niet-moslim; Vlaming/niet-Vlaming…

Bijna al die afbakeningen lopen door de samenleving. Alleen de flamingant trekt de wij-zijstreep daar rond en niet er dwars doorheen. Het Vlaams-nationalisme biedt een uitstekende basis om te verbinden, te verenigen, samen te leven binnen een bepaalde geografische omschrijving. Op z’n Samsoms zowaar.

Zo’n indeling wij-zij kan zowel strikt zijn als zeer open. Dat is net zo voor de streep tussen Vlaming/niet-Vlaming. Vlamingen zijn bijvoorbeeld alle mensen die legaal binnen de Vlaamse grenzen wonen. Dan worden geen voorwaarden opgelegd wat kleur, godsdienst, seksuele, laat staan politieke voorkeur betreft. Tom Lanoye (deeltijds) en Bart De Wever (voltijds) behoren beiden tot dat specifieke ‘wij’.

Hoe ambitieus is zo’n wij-groep? Een nationalistisch project wil wel eens imperialistisch zijn, maar dat moet absoluut niet. De foute identificatie imperialisme=nationalisme leidt tot enormiteiten als ‘de Tweede Wereldoorlog heeft ons geleerd wat de gevolgen zijn van het nationalisme’. In feite leerde die hoe nefast imperialisme is. Hitler toonde geen enkel respect voor het nationalisme van de volkeren die hij onder de voet liep en was dus ook een antinationalist.

Uiteraard gebruikte hij nationaal-klinkende taal, aangezien die een breed publiek kan enthousiasmeren. Daarom koos ook Stalin voor die aanpak. Stalin en Hitler waren verder beiden charismatisch, maar daaruit besluiten we liefst niet dat de Tweede Wereldoorlog leert wat de gevolgen zijn van charisma.

Het Vlaams-nationalisme behoort tot de zeer brave categorie, die van geen enkele uitbreidingsdrang blijk geeft. De keuze voor volwaardig Vlaams zelfbestuur houdt in dat Wallonië het ook krijgt. Een imperialistisch Vlaams-nationalisme zou natuurlijk nooit willen scheiden van Wallonië en strak Belgisch blijven redeneren.

Identiteit is realiteit

Wat is er mis met het Vlaams-nationalisme dat de hele ruimtelijk begrensde gemeenschap omvat, openstaat voor nieuwkomers die mee willen en zich onthoudt van elke aanspraak op grondgebied of mensen buiten de eigen grenzen?

In Vlaanderen wonen zorgt voor een lotsverbondenheid met anderen die daar hun leven leiden, wat uiteraard niet betekent dat er verder geen tegenstellingen meer bestaan. Meningen mogen verschillen, zonder dat ze daarom idioot moeten zijn, bijvoorbeeld over de vraag naar wie we een Antwerps plein noemen. Dat de keuze daarbij gaat tussen een Vlaamse romanfiguur of een Vlaamse dichter, is wel veelzeggend. Pieter en Herman De Coninck hebben met elkaar gemeen dat ze alleen hier kans maken op een vermelding in een stadsplan.

Het Vlaams-nationalisme wil de nodige democratische ruimte scheppen om die andere vormen van wij-zij op een constructieve manier aan bod te laten komen. De Vlaamse identiteit is een onmiskenbare realiteit die andere identiteiten – vrouw, jong, hetero, atheïstisch… – uiteraard niet wegveegt. Ze biedt er slechts een bedding voor.

Dat het Vlaams-nationalisme zich onderscheidt door het wij-zijdenken is een misvatting. Het kan er wel een zeer vruchtbare invulling aan geven.