Zuid-Afrika: een nieuw begin?

Vier dagen na verkiezingsdatum (29 mei) werden uiteindelijk de resultaten van de historische stembeurt in Zuid-Afrika bekendgemaakt.

Voor de regeringspartij werd het een ramp. Met 40,2% van de stemmen (2019: 57,5%) verloor het ANC voor het eerst zijn absolute meerderheid. Meer nog: het verloor die ook in drie bijkomende provincies. Nationaal betekent dit dat de partij in het parlement (400 leden) terugviel op 159 zetels (een verlies van 71).

Winnaars en verliezers

Grote overwinnaar werd de nieuwe MK-partij van oud-ANC-president Jacob Zuma die 14,6% behaalde. In de thuisprovincie van Zuma, Kwazulu-Natal, was die zelfs goed voor 45,4% van de stemmen. Ook een andere nieuweling, de Patriotic Alliance, deed het goed dankzij haar aanhang onder de kleurlingen in de West- en Noord-Kaap.

De overige belangrijke partijen wonnen of verloren wat. De grootste oppositiepartij, de Democratische Alliantie (DA), kon 21,8% binnenrijven (+1%) en behield het bestuur over de West-Kaap met 53,5%. De traditionele Zoeloepartij Inkatha (IVP) kwam op 3,85%, een lichte winst.

Anderzijds ging het EFF, de extreemlinkse partij van Julius Malema (de man van ‘Kill the Boer’) achteruit (9,5%), net zoals het gematigd rechtse Vrijheidsfront Plus (1,4%) dat vooral op de Afrikaners steunt.

Opkomst MK

Het ANC is verantwoordelijk voor de eigen nederlaag. De verwachtingen na het afzetten van Jacob Zuma als president in 2018 zijn immers niet uitgekomen. Cyril Ramaphosa, het huidige staatshoofd, is er niet in geslaagd de eenheid binnen de partij te herstellen en kwam twijfelend en weinig begeesterend over.

Ook besefte men onvoldoende hoe populair Zuma (ondanks al zijn corruptieschandalen) is in zijn thuisbasis en heeft men zijn tactische vaardigheden onderschat. Zijn korte aanhouding in 2021 – omdat hij weigerde voor de Zondo-commissie te verschijnen – gaf hem het aureool van martelaar. Sociale problemen – een jeugdwerkloosheid tot 70% en het gebrek aan basisdiensten – deden de rest.

Eerst leek dat het EFF ten goede te komen, maar met de komst eind ’23 van de MK-partij, die door Zuma werd gekaapt, hadden de ontevreden kiezers, zeker onder de Zoeloebevolking, een uitlaatklep gevonden.

Welke coalitie?

Het is dus de eerste keer dat het ANC, sinds het aan de macht kwam, een of meerdere partners moest zoeken. Daarbij keek de zakenwereld vooral naar de Democratische Alliantie. De DA is een liberale partij en voorstander van de vrije markteconomie.

Het EFF en MK staan integendeel voor een extreemlinks beleid met inbegrip van nationalisaties, grondonteigeningen zonder vergoeding, … En alhoewel DA-leider John Steenhuisen een samenwerking met het ANC altijd heeft uitgesloten, liet hij maanden geleden al horen dat een mogelijk ‘doemscenario’ (bedoeld: ANC samen met MK en EFF) bepaalde aanpassingen zou vergen.

Wel wou men er ook de Zoeloepartij Inkatha bij betrekken om de provincie Kwazulu-Natal tegemoet te komen.

Ontwrichting

Maar het ANC is verdeeld. De aanhangers van Ramaphosa huiverden voor een samengaan met Zuma die ze ontwrichtend noemen. Sommige waarnemers menen trouwens dat Zuma – geplaagd door corruptieprocessen – het MK enkel gebruikt om amnestie af te dwingen.

Maar de bondgenoten van het ANC, de Zuid-Afrikaanse Communistische Partij (SAKP) en de linkse vakbond Cosatu verzetten zich samen met een deel van de partij tegen een overeenkomst met de DA. Waarop het idee van een regering van nationale eenheid ingang vond.

Eisen en veto’s

De deur stond open voor iedereen, maar vrij spoedig schakelden sommige partijen door buitensporige eisen of veto’s zichzelf uit. Het MK eiste het verdwijnen van Ramaphosa en het veranderen van de grondwet. En Malema’s EFF wenste niet samen te werken met de DA.

Die stelde zich zeer voorzichtig op. Eerst wilde de partij zich beperken tot enkele uitvoerende en controlerende functies als die van parlementsvoorzitter of voorzitter van belangrijke parlementaire comités. Toch waren er achteraf speculaties over mogelijke ministerposten.

Belangrijke dag

Hoe dan ook, 14 juni werd een belangrijke dag. Immers, volgens de grondwet moeten de president, de parlementsvoorzitter en zijn adjunct veertien dagen na het bekendmaken van de verkiezingsresultaten door het parlement worden aangeduid.

Dezelfde dag werd bericht dat ANC en DA tot een overeenkomst waren gekomen, waarbij Inkatha en de Patriotic Alliance zich aansloten. Ramaphosa kon voor zijn verkiezing dus op de DA rekenen. Met 283 stemmen tegen 44 versloeg hij zijn tegenstander Malema.

Maar het verzet tegen de samenwerking met de DA is niet gaan liggen. Onlusten in Kwazulu-Natal, waar een soortgelijke coalitie in de maak lijkt te zijn, zijn niet uit te sluiten. Kredietbeoordelaar Standard&Poor vreest dan ook voor onstabiliteit. Amnestie voor Zuma zou wel eens deel van een compromis kunnen worden.