1 april. Net binnen: Gaston Eyskens geboren, man achter de eerste staatshervorming

Elk jaar   Wereldwijd 1 april, een vrolijk en verrassend gemeenschapsfeest. Op deze dag mag je anderen voor de gek houden. Mensen halen grote en kleine grappen met elkaar uit.

1 aprilviering in Brielle, 1947

Het nieuwe jaar begon tot 1582 op 1 april. Maar in dat jaar besloot paus Gregorius XIII dat er een kalender (de gregoriaanse!) moest komen die precies gelijkliep met de zon. Vanaf dat moment begon het jaar op 1 januari. Nu waren er veel mensen nogal eigenwijs of wisten ze niet dat er een nieuwe datum voor Nieuwjaar was. Deze mensen bleven dus braaf feestvieren op 1 april en dat was voor anderen een aanleiding om die feestvierders voor de gek te houden.

De traditie om op 1 april grappen te maken bestaat niet alleen bij ons, maar komt op ongeveer dezelfde manier voor in grote delen van Europa, in Rusland, Amerika, Australië en Noord-Afrika. Hij wordt voor het eerst vermeld in een Franse bron uit 1508 en een Nederlandse bron uit 1561. Over de herkomst van ‘1 april’ zijn in de loop van de tijd uiteenlopende hypothesen opgesteld, die geen van allen een bevredigende verklaring geven.

In Frankijk heet een aprilgrap een ‘poisson d’avril’. In Engelstalige landen kennen ze ‘April Fool’s Day’. De Duitsers spreken van ‘Narrentag’ en de Russen hebben het over ‘Dyen Doeraka’ (День Дурака), de ‘dag van de dommerik’. In Vlaanderen heet een geslaagde 1 aprilgrap ‘een aprilvis’. En in Nederland hoor je op die dag het zinnetje ‘Eén april, kikker in je bil’.

1979   Ayatollah Khomeiny (1902-89) roept Iran officieel uit tot Islamitische republiek.

1964   Begin van de artsenstaking: negentig tot vijfennegentig percent van de Belgische artsen en tandartsen neemt er aan deel. Ze duurt achttien dagen. Het protest riep ethische problemen op, omdat tijdens de staking verschillende doden vielen door gebrek aan medische hulp. Anderzijds bleek nadien uit de statistieken dat het sterftecijfer tijdens de stakingsperiode lager lag dan in vorige jaren.

1962   Overlijden in Schaarbeek van Michel de Ghelderode, pseudoniem van Adémar Martens, Franstalig auteur van Vlaamse origine. Later wordt bekend dat de Zweedse Academie overwogen had hem in 1962 de Nobelprijs voor Literatuur toe te kennen.

1905   Geboorte in Lier van Gaston Eyskens, Vlaams katholiek politicus. Als student wordt Eyskens lid van het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond (KVHV). Aan de KULeuven wordt hij doctor in de handelswetenschappen en doctor in de politieke en sociale wetenschappen. Als jong hoogleraar economie focust hij op de economische achterstelling van Vlaanderen. In vele Vlaamsgezinde organisaties bepleit hij de noodzaak van een Vlaamse economische elite. Hij komt op voor federalisme. Met andere Leuvense hoogleraren maakt hij deel uit van de groep rond Nieuw Vlaanderen.

Samen met andere vooraanstaande leden van de Katholieke Vlaamse Volkspartij (KVV), de Vlaamse vleugel van de katholieke partij, voert hij onderhandelingen met het Vlaams Nationaal Verbond (VNV) over een samengaan in een Vlaamse Concentratie. Hij ondertekent mee het Beginselakkoord KVV-VNV dat op 8 december 1936 tussen beide delegaties wordt gesloten. Maar door het verzet van het episcopaat en het Algemeen Christelijk Werkersverbond (ACW) blijft deze federalistisch geïnspireerde coalitie dode letter. Meer nog, de bisschoppen leggen Eyskens en drie andere hoogleraren een spreekverbod op politieke vergaderingen op. Hij heeft het begrepen en trekt zich terug uit de redactieraad van Nieuw Vlaanderen en uit alle bestuursorganen van de christelijke arbeidersbeweging en de katholieke partij.

In 1939 zijn de zonden hem vergeven en wordt hij volksvertegenwoordiger voor de katholieke partij. In 1940 vlucht hij naar Frankrijk, maar tegen het begin van het academisch jaar keert hij terug en doceert opnieuw aan de KULeuven.

Na de bevrijding begint Eyskens aan een lange ministeriële loopbaan voor de Christelijke Volkspartij (CVP). Hij wordt o.m. minister van financiën in de regering-Van Acker I (1945). In augustus 1949 vormt hij samen met de liberalen zijn eerste regering, die de Belgische frank devalueert en een referendum over de terugkeer van koning Leopold III organiseert. Na de ontknoping van de Koningskwestie onder de regering Duvieusart (1950), waarin Eyskens minister van economische zaken is, stapt hij uit de regering omdat hij door zijn partij – terecht – medeverantwoordelijk wordt gesteld voor de troonsafstand van Leopold III. In december 1952 wordt hij echter voorzitter van de CVP-Kamerfractie.

Als Eyskens na de verkiezingen van juni 1958 opnieuw premier wordt, zet hij zijn ideeën over regionale economie in een wettelijk kader om. Daarnaast sluit hij het schoolpact (1958) en probeert de onafhankelijkheid van Belgisch Kongo (1960) in goede banen te leiden. Zijn sanering van de overheidsfinanciën krijgt vorm in de zogenaamde Eenheidswet. Hiertegen breekt in de winter van 1960-1961 een vier weken durende staking uit die in Wallonië vaak gewelddadig verloopt.

In 1968 wordt hij opnieuw premier van een ‘rooms-rode’ regering (CVP en BSP). In december 1970 slaagt hij in een grondwetsherziening die schuchter, maar onmiskenbaar het einde van de unitaire Belgische staat inluidt. Zo ontstaat een geregionaliseerde eenheidsstaat met (beperkte) bevoegdheden voor cultuurgemeenschappen en gewesten. Eyskens beschouwt die grondwetsherziening als zijn grootste succes, omdat het de realisatie is van zijn federalistisch jeugdideaal. Na de verkiezingen van november 1971 slaagt Eyskens er echter niet meer in wezenlijke vooruitgang te boeken bij de uitvoering van de grondwetsherziening. In november 1972 neemt zijn regering ontslag. Het jaar daarna (juni 1973) stapt Gaston Eyskens uit de politiek. Hij overlijdt in 1988.

Otto von Bismarck (1815-1898)

1865   Geboorte in Aalst geboorte Hippoliet Meert, stichter van het Algemeen Nederlands Verbond (ANV).

1815   Geboorte in Schönhausen aan de Elbe (Saksen-Anhalt) van de Duitse staatsman en kanselier Otto von Bismarck, bijgenaamd ‘de IJzeren Kanselier’. Als minister-president van Pruisen (1862-1890) streeft hij naar een geleidelijke Duitse eenwording. Hij is de ontwerper van het Duitse Keizerrijk in 1871, wordt er de eerste rijkskanselier van en domineert de staatszaken. Maar in 1890 wordt hij opzijgezet door de nieuwe keizer, Wilhelm II. Hij overlijdt in 1898.

Prinsenvlag of Heel-Nederlandse vlag

1572   De hertog van Alva verliest Den Briel. De Watergeuzen, onder leiding van de Limburgse edelman Willem van der Marck, heer van Lumey (= Franse naam van zijn geboorteplaats Lummen) en Willem Bloys van Treslong, veroveren met 600 man de stad bij verrassing op de Spanjaarden. Den Briel werd zo de eerste ontzette stad in de Nederlanden van waaruit de bevrijding kan beginnen. Zo wordt 1 april de dag waarop ‘Alva zijn bril verloor’. Bloys van Treslong weet in 1572 ook nog Veere, Steenbergen en (geweldloos) Vlissingen te veroveren. In een verslag over de inname van Den Briel staat de oudste vermelding van de Heel-Nederlandse Prinsenvlag: ‘vendelen orangien, wit en blaauw’. Later werd het oranje-blanje-bleu in toenemende mate het symbool van de opstand en van de verenigde Nederlanden.