10 juni. Net binnen: Hendrik De Man geboren, onze bekendste socialist

Antoni Gaudí (1952-1926)

Elk jaar   Sinds 2013 de Wereld Art Nouveau Dag, datum die herinnert aan de sterfdag van de Catalaan Antoni Gaudí (1852-1926) en de Hongaar Ödön Lechner (1845-1914), twee vooraanstaande architecten van de Art nouveau of Jugendstil. Deze Europese kunststroming uit de jaren 1885-1914 was voornamelijk een reactie op het impressionisme. De Jugendstil manifesteerde zich vooral in de architectuur, de schilderkunst en gebruiksvoorwerpen als meubelen, glaskunst, boeken en sieraden. Organisaties doen wereldwijd mee aan deze dag met speciale tentoonstellingen, fotowedstrijden, lezingen, enz.

1966   Overlijden in Torkonje (Frans-Vlaanderen) van de rechtsgeleerde en historicus Dr. Jules van den Driessche, schrijver van een monumentale Histoire de Tourcoing.

1953   Overlijden in Greng-aan-de-Murtensee van Hendrik de Man (67), Vlaamse socialistische politicus. Een interessant geval. Hij was zowel een socialistische theoreticus van wereldformaat als een vertrouweling van koning Leopold III en voorzitter van de Belgische Werklieden Partij (BWP). De synthese van nationalisme en socialisme waarnaar hij op zoek is, is niet die van de nazi’s – als die al bestond. Zijn ‘cultureel socialisme’ is conservatief, de sociale orde waarnaar hij streeft is revolutionair. In de dagdagelijkse politiek is hij buitengewoon onhandig en zijn samenwerking met de Duitsers is een fiasco dat hij al in 1941 teleurgesteld beëindigt.

Op 17-jarige leeftijd voert Hendrik de Man het woord tijdens een havenstaking – ongebruikelijk voor de zoon van een reder. In 1905 gooit de Universiteit van Gent hem eruit, wegens deelname aan een steundemonstratie voor de Russische arbeidersopstand. Hij reist naar Duitsland, wordt journalist, doctoreert en sticht met Karl Liebknecht de Socialistische Jeugd Internationale, waarvan hij de eerste secretaris wordt. In 1914 meldt hij zich als vrijwilliger aan het IJzerfront en wordt officier. In zijn vrije tijd leert hij ongeletterde soldaten lezen en schrijven, maar hij blijft buiten de Frontbeweging.

In 1926 publiceert De Man zijn hoofdwerk De Psychologie van het Socialisme waarin hij pleit voor cultureel socialisme als doel en ‘planisme’ als een methode. Vertaald in 26 talen, heeft het een wereldwijde echo. Hij wijst de klassenstrijd af en formuleert het nieuwe socialisme als een ethisch-culturele taak, niet van één klasse, maar van alle volkeren: ‘De mens mag in geen geval worden gereduceerd tot Homo oeconomicus, die alleen handen heeft om te produceren en een maag om te eten’.

Het ‘plansocialisme’ van De Man wordt met enthousiasme ontvangen op het kerstcongres van de Belgische socialisten in 1933, tot afgrijzen van de partijleiding. Niettemin komt hij in 1935 in de regering en wordt in 1939 vicepremier. Volgens De Man moet het socialisme ‘het fundamentele belang van het nationale feit’ erkennen en dit ‘met België als het kan, zonder België als het moet’. Deze synthese van nationale en sociale emancipatie wordt door de partijleiding verworpen.

De Duitse inval in mei 1940, de daaropvolgende Belgische capitulatie en de successen van het Duitse leger bevestigen bij De Man zijn scepsis inzake democratie. Op 28 juni 1940 publiceert hij zijn spraakmakende Manifest. Daarin riep hij de socialisten op zich niet te verzetten tegen de bezetter, integendeel, volgens hem bood ‘de ineenstorting van een vermolmde wereld’ nieuwe opportuniteiten en lag de weg open naar ‘Europese vrede en sociale rechtvaardigheid’. Terwijl de meeste socialistische leiders het land ontvluchten, blijft De Man in België. Hij biedt zijn diensten aan bij koning Leopold III en is de enige politicus die aan diens zijde blijft staan.

Getrouw aan de neutraliteitspolitiek van oktober 1936 ontplooit hij onder de bezetting een neutralistische, sociale en economische activiteit met opschorting van de politieke actie van de BWP. Toch bereidt hij, samen met zijn rechterhand Edgard Delvo en een groot deel van het socialistische kader, mee de oprichting voor van de Unie van Hand- en Geestesarbeiders, een eenheidsvakbond van arbeiders en bedienden, aanvankelijk met instemming van de bezetter.

Vlaamsgezinde collaborateurs en de bezetter beginnen evenwel wantrouwen te koesteren tegen zijn belgicistische aspiraties. In het voorjaar van 1941 wordt hem door de Duitsers een verbod opgelegd om publiek op te treden. Daarop trekt hij zich terug in een alpenhut in de Haute-Savoie (Frankrijk). Na de bevrijding van augustus 1944 vindt hij met de steun van een socialistische medestander politiek asiel in Zwitserland.

In 1946 wordt hij in België bij verstek veroordeeld tot 20 jaar gevangenisstraf. Vanaf 1947 werkt hij onder pseudoniem mee aan het dagblad De Standaard. Op 20 juni 1953 komen hij en zijn vrouw om het leven als hun auto in Greng door een trein wordt gegrepen

1943   De Hongaarse broers Laszlo en Georg Biro verwerven het patent op de balpen, waarmee zij jaren in Budapest hebben geëxperimenteerd. Zij vestigen zich in Argentinië.

De Sagrada Familia, waar Gaudi rust.

1926   Overlijden van de beroemde Catalaanse architect Antoni Gaudí (73). Hij was drie dagen eerder aangereden door een tram in zijn woonplaats Barcelona. De tram stopte niet en Gaudí bleef bewusteloos en zwaargewond achter. Taxichauffeurs weigeren hem naar een kliniek te brengen wegens zijn sjofel voorkomen. Uiteindelijk wordt Gaudí door een politieofficier naar het Hospital de la Santa Creu de Barcelona gebracht, toen het armenhospitaal.

Omdat hij niet komt opdagen op zijn werkplaats starten zijn medewerkers een zoektocht. Als ze hem vinden, weigert hij naar een betere kliniek te worden overgebracht, zeggende: ‘Mijn plaats is hier, tussen de armen’. Op zijn begrafenis is de rouwstoet wel een kilometer lang. Hij ligt begraven in de crypte van ‘zijn’ Sagrada Família.

De bouw van deze enorme kathedraal begon in 1881 en duurt nog tot op de dag van vandaag. Ze valt onmiddellijk op door haar aparte stijl, grillig van vorm, rijk versierd met polychrome mozaïeken van glas en gebroken tegels, en geïnspireerd op de groeiwetten van de natuur. Als alles goed gaat, wordt de Sagrada op 10 juni 2026 feestelijk ingewijd, precies honderd jaar na Gaudí’s dood.

Richard Wagner (1813-1883)

1865   Wereldpremière van de opera Tristan en Isolde van Richard Wagner in het Nationaltheater te München.

1794   Het Franse revolutionaire parlement neemt de Wet van 22 Prairial aan die het Revolutionair Tribunaal oplegt uitsluitend nog de doodstraf uit te spreken. Beschuldigden mogen geen getuigen meer oproepen en zich ook niet meer laten verdedigen door een advocaat. Het voorafgaand gerechtelijk onderzoek wordt afgeschaft. Worden vanaf nu als ‘verdacht’ beschouwd: zij die pogen ‘aan te zetten tot ontmoediging’, ‘de zeden te doen verwilderen’, of ‘de energie van de principes te fnuiken’. Tussen 10 juni en 25 juli worden alleen al in Parijs 1285 doodsvonnissen voltrokken. Bij de terechtgestelden telt men 8,5% edellieden, 28% boeren en 31% arbeiders.

1635   De stad Tienen wordt geplunderd en platgebrand door de Franse troepen van maarschalk de Brézé.