14 januari. Historische dag: Frankrijk verzaakt aan leenrechten op Vlaanderen

Elk jaar   In Oost-Europa Orthodox Nieuwjaar. Alle landen in Oost-Europa gebruiken de westerse (Gregoriaanse) kalender, maar de Russisch Orthodoxe Kerk is de oude Juliaanse kalender blijven hanteren, waardoor feesten en vieringen veertien dagen later plaatsvinden. Zo valt Orthodox Nieuwjaar jaarlijks op ‘onze’ 14 januari. In sommige Oost-Europese landen wordt het nieuwe jaar twee keer gevierd: 1 januari is een feestdag, terwijl 14 januari een niet-officiële feestdag is. In Rusland, Macedonië, Bulgarije en voormalige Sovjetrepublieken staat 14 januari bekend als ‘Oud Nieuwjaar’.

Orthodox Nieuwjaar is een feestdag in Azerbeidzjan, Bosnië en Herzegovina, Georgië, Kazachstan, Montenegro, Noord-Macedonië, Oekraïne, Roemenië, Rusland, Servië en Wit-Rusland.

Robert Ardrey (1908-1980)

1980   Overlijden in Kalk Bay, Zuid-Afrika, van Robert Ardrey (71), Amerikaans toneelauteur en wetenschapsschrijver. Zijn bekendste toneelstuk, Thunder Rock, wordt algemeen beschouwd als een internationale klassieker. Na een Broadway- en Hollywood-carrière keert hij in de jaren vijftig terug naar zijn academische opleiding in antropologie en gedragswetenschappen. Als wetenschappelijk auteur is hij het best bekend van The Territorial Imperative: A Personal Inquiry Into the Animal Origins of Property and Nations (1966): De territoriale imperatief – een persoonlijk onderzoek naar de dierlijke oorsprong van eigendom en naties.

Ardrey beschrijft hierin het evolutionair bepaalde instinct van mensen in de richting van territorialiteit en de implicaties van deze territorialiteit in menselijke meta-fenomenen zoals eigendom en natievorming. Mensen en dieren hebben individueel én collectief behoefte aan een eigen territorium, stelt Ardrey.

The Territorial Imperative was meteen een succes en blijft een zeer invloedrijk populairwetenschappelijk werk. Het droeg bij tot de ontwikkeling van de ethologiewetenschap en stimuleerde een toenemende publieke belangstelling voor de menselijke oorsprong. Zijn werk was zo populair dat veel vooraanstaande wetenschappers het noemen als een inspiratiebron om hun vakgebied te betreden.

1972   Overlijden in Kopenhagen van de Deense koning Frederik IX. Hij wordt twee dagen later opgevolgd door zijn dochter Margrethe II. Zij is de tweede Margrethe die over Denemarken regeert: Margrethe I was vorstin van 1387-1412.

1959   In een memorandum, bekendgemaakt op 14 januari 1959, uitten negentien Vlaamse culturele verenigingen, verenigd in het Actiecomité voor het Rode Kruis, een reeks grieven omtrent de niet-naleving van de taalwet van 1932 en de achteruitstelling van Vlaamse staatsburgers in het beheer van het Rode Kruis. Zij wezen op een aantal statutaire bepalingen die de wantoestanden op taalgebied in de hand werkten.

Het zal nog tot 1992 duren vooraleer nieuwe statuten aan het Rode Kruis een federale structuur geven. Sinds 1 juli 1993 is deze situatie verduidelijkt door de benaming Rode Kruis-Vlaanderen.

1956   De Sovjet-Unie verklaart plechtig dat ze op haar grondgebied geen Duitse krijgsgevangenen meer vasthoudt. In werkelijkheid kwijnen er nog honderden weg in de goelags. Tussen 1941 en 1955 stierven er van de 2,3 miljoen Duitsers die de Russen hadden gevangengenomen 1 094 250 in kampen en gevangenissen, waarvan 554 880 na 1945.

1952   In Nederland einde van de door de overheid gecontroleerde voedseldistributie. Koffie is het laatste artikel dat nog ‘op de bon’ was. Het systeem was al voor de oorlog ingesteld. In 1939, in de mobilisatietijd, werd de Distributiewet van kracht. In België heette het systeem rantsoenering. Die functioneerde tijdens en na de Tweede Wereldoorlog, van 11 mei 1940 tot 31 december 1948.

1951   Overlijden in Le Touquet van de Frans-Vlaamse romanschrijver Maxence van der Meersch. Hij schreef onder meer La maison dans la dune (1932) en Maria, fille de Flandre (1935). In 1936 krijgt hij de Prix Goncourt voor L’Empreinte du dieu. Zijn bekendste werk blijft echter Corps et âmes (1943), vertaald in dertien talen.

1920   Geboorte in Opwijk van Luc-Peter Crombé, Vlaams kunstschilder. Hij leert het vak in Gent, Antwerpen en Parijs (École du Louvre) en behoort na 1970 tot de vierde generatie Latemse Schilders.

1898   Overlijden in Guidford (Surrey) van Lewis Carroll (65), pseudoniem van Charles Lutwidge Dodgeson, Engels mathematicus, dichter, fotograaf en kinderboekenschrijver, bekend van Alice in Wonderland.

1892   Geboorte in Roeselare van Albert Alleman, Vlaams kunstschilder. Hij specialiseert zich in poëtisch-religieuze werken en portretten, in een stijl die aanleunt bij het Vlaamse expressionisme. Ook na zijn dood in 1933 blijft de belangstelling voor zijn werk groot. De vijftigste verjaardag van zijn overlijden (1983) was aanleiding tot een retrospectieve van zijn werk in Roeselare. In 2004 werd in Rumbeke een straat naar hem genoemd.

1814   Zweden en het koninkrijk Denemarken ondertekenen de Vrede van Kiel, waarbij Denemarken afstand moet doen van Noorwegen. Daardoor kan de Unie tussen Zweden en Noorwegen worden gerealiseerd, die standhoudt tot in 1905.

Johan Thorbecke (1798-1872), portret door Johan Heinrich Neumann

1798   Geboorte in Zwolle (Overijssel) van Johan Thorbecke, Nederlands staatsman. Van 1825 tot 1830 was hij hoogleraar aan de Universiteit Gent. Tijdens zijn verblijf in Gent bestudeerde hij economische ontwikkelingen, met name de gevolgen van de toenemende industrialisatie. Thorbecke publiceerde over het onderwerp een Verhandeling over den invloed der machines op het samenstel der maatschappelijke en burgerlijke betrekkingen (1830).

Als gevolg van de Belgische opstand in 1830 moest hij de stad verlaten. Een jaar later werd Thorbecke benoemd tot hoogleraar diplomatie en moderne geschiedenis aan de Universiteit van Leiden. Als voorzitter van de Grondwetscommissie was hij in 1848 grondlegger van de Nederlandse parlementaire democratie en daarna drie keer premier.

1753   Overlijden in Oxford van George Berkeley (67), Iers filosoof, een van de eerste empiristen, samen met David Hume en John Locke: filosofisch denken begint met zintuiglijke waarneming. Kennis komt voort uit ervaring.

1647   In een brief waarvan de afzender anoniem is gebleven wordt de vondst beschreven van ‘de fundamenten van een kleyn huysken groot een roede of wat meer in ’t vierkant’. Dit is de beschrijving van de ontdekking van de tempel van Nehalennia, godin van het leven en de vruchtbaarheid, tempel die door de wind op het strand van het Zeeuwse Domburg in 1647 werd blootgelegd. Nehalennia werd als moedergodin geëerd door de Kelten, meer bepaald door de Menapiërs en de Morinen in de Vlaamse kuststreek. Zij beschermde de zeevaart, en dus ook, zeelui en de reizigers.

1526   Keizer Karel V legt de Franse koning Frans I het Verdrag van Madrid op waarbij Frankrijk volledig moet verzaken aan zijn leenrechten op Vlaanderen en Artesië.

De Laocoöngroep

1506   Herontdekking van de Laocoöngroep door de Fransman Felice de Fredi, die bij het spitten in een wijngaarde stootte op de stenen die het plafond van een onderaardse ruimte bleken te zijn. Hij waarschuwde direct paus Julius II. De Laocoöngroep is een marmeren beeldengroep uit 40 – 20 v.C. die volgens Plinius werd gemaakt door Hagesander, Polydoros en Athenodoros van Rhodos. Ze stond onder meer in het Domus Aurea van Nero en het paleis van Vespasianus.

De Laocoöngroep is een van de beroemdste beeldengroepen uit de laat-hellenistische beeldhouwkunst. Ze staat nu in het Vaticaans museum.