15 oktober. Net binnen: Oekraïense nationalist Stepan Bandera vermoord door KGB

1990   Sovjetleider Mikhail Gorbatsjov krijgt een Nobelprijs voor de Vrede toegekend voor zijn pogingen de spanningen rondom de Koude Oorlog te verminderen.

1959   Het lichaam van een zekere Popel wordt gevonden in het trappenhuis van een gebouw in München. De Beierse politie stelt al snel vast dat het om Stepan Bandera gaat, leider van de Organisatie van Oekraïense Nationalisten (OUN), en dat hij door de KGB is vermoord met een cyanidekogel.

De Oekraïense nationalist en revolutionair Stepan Bandera kreeg al op piepjonge leeftijd te maken met het nationaliteitenconflict. Door de opdeling van het land in 1920 tussen Polen en Sovjet-Rusland, werd de kleine Stepan aan de verpoolsing van het onderwijs onderworpen. Als elfjarige scholier kreeg hij regelmatig slaag omdat hij in zijn schoolschriften de Oekraïense drietand tekende.

Aan de universiteit van Lemberg/Lviv, waar slechts een beperkt aantal Oekraïners en Joden was toegelaten, werd Bandera meteen zeer bedrijvig in de geheime Bond der Oekraïens-Nationale Jeugd. Als student-landbouwingenieur was hij meer geïnteresseerd in politiek dan in agricultuur. Als actief lid van de in 1929 opgerichte en dadelijk verboden Organisatie van Oekraïense Nationalisten (OUN) werd hij regelmatig door de Poolse politie opgepakt en hardhandig ondervraagd. Hij liet echter niets los. In het Duitse Danzig had hij een geheime cursus ‘ondergrondse activiteiten’ gevolgd.

Bandera was in 1934 direct betrokken bij de aanslag op de Poolse minister van Binnenlandse Zaken, die bekend stond omwille van zijn wreed beleid jegens de Oekraïners. Door verraad kwam Bandera’s betrokkenheid aan het licht. Hij gaf echter geen krimp, zelfs niet na folteringen. Hij wordt ter dood veroordeeld, daarna omgezet in levenslang. Na de Poolse capitulatie (1939) werd Stepan Bandera vrijgelaten.

De radicale Bandera bepleitte een samenwerking tussen de OUN en de Duitsers, om de Sovjets uit Oekraïne te verjagen. Dus aanvankelijk was Bandera een collaborateur die met de Duitsers tegen Sovjet-partizanen en rode landgenoten streed. Ook was de OUN verantwoordelijk voor het vermoorden van duizenden Polen en Joden. Aan de keerzijde werden onder andere in de gevangenis van Lemberg/Lviv, door de Sovjets bij hun vertrek honderden Oekraïense gevangenen afgeslacht.

Bandera en zijn kameraden dachten dat de Duitsers een zelfstandige Oekraïense staat zouden dulden. Foute gok. In september 1941 maakten de Duitsers duidelijk dat Oekraïne een zuiver Duits wingewest zou worden. Bandera en volgelingen werden aangehouden en naar het concentratiekamp Sachsenhausen overgebracht. Tijdens de oorlogsjaren vermoordden de Polen twee van Bandera’s broers en de Sovjets zijn vader en nog een broer. Zijn zussen werden naar Siberië gedeporteerd.

Na de capitulatie van Duitsland werd Stepan Bandera in 1945 door de Amerikanen geïnterneerd, maar niet aan de Sovjet-Unie of Polen uitgeleverd. De spanningen tussen de voormalige geallieerden waren gestegen. Bandera, zo redeneerden de Amerikanen, bleef een bruikbare pion. Hij verleende graag zijn medewerking en kreeg een persoonlijke lijfwacht. Ondanks alle voorzorgen werd hij op 15 oktober 1959 in München, waar hij met zijn gezin woonde, door een KGB-agent vermoord met een gifkogel. Hij werd 50.

Meer over hem in het recente werk van Pieter Jan Verstraete, Dwarsliggers (2022).

Mata Hari (1876-1917)

1917   Beschuldigd van spionage voor Duitsland, wordt de Nederlandse danseres Griet Zelle, beter bekend als Mata Hari, door de Fransen gefusilleerd in de greppels van het fort van Vincennes. Ze was van oorsprong kleuterleidster. Door haar huwelijk met een officier van het Koninklijk Nederlandsch-Indisch Leger komt ze in Indonesië terecht. Daar leert ze ‘oosterse danskunst’ en neemt het pseudoniem Mata Hari aan. Het huwelijk houdt geen stand en ze keert terug naar Europa. Zelle, die vlot viertalig is, begint in 1905 te Parijs met het opvoeren van de exotische dansen waarmee ze beroemd zal worden.

Het hoogtepunt van haar carrière valt in 1911-1912, wanneer zij in diverse Europese steden optreedt. Ze heeft door de jaren heen vele aanbidders. Tijdens de Eerste Wereldoorlog wordt ze in Parijs gearresteerd omdat ze verdacht wordt van spionage voor Duitsland. Mogelijk was ze een dubbelspionne die ook voor de Franse geheime dienst werkte. Maar bewijzen ontbraken. Ze diende als zondebok voor een falende Franse militaire overheid die de blunders en de nutteloze bloedbaden aan het front cumuleerde.

Ze wordt ter dood veroordeeld en in het fort van Vincennes terechtgesteld. Ze weigert een blinddoek en werpt een kushandje naar de soldaten van het executiepeloton.

Griet Zelle was 41.

Lodewijk Dosfel (1881-1925)

1916   Lodewijk Dosfel stelt in zijn rede ‘De vervlaamsing der Gentse hogeschool beschouwd met het oog op de plichten der Vlamingen jegens vorst en land’, dat ‘de Vlaamse hogeschool een Vlaams recht is en blijft, geen gunst, geen verraad’.

1899   De legers van de Boerenrepublieken Transvaal en Oranje-Vrijstaat zetten een algemeen offensief in tegen de Britse bezetters.

1889   Opening van het Centraal Station te Amsterdam, gebouwd naar een ontwerp van de Limburgse architect Pierre Cuypers.

Friedrich Nietzsche (1844-1900)

1844   Geboorte in Röcken (Saksen-Anhalt) van Friedrich Nietzsche, een van Europa’s belangrijkste filosofen. Bekende werken van hem zijn: Over nut en nadeel van de geschiedenis voor het leven, Menselijk, al te menselijk, Morgenrood, De vrolijke wetenschap, Aldus sprak Zarathoestra, Voorbij goed en kwaad, Over de genealogie van de moraal, De antichrist, Ecce homo: hoe iemand wordt wat hij is.

1834   Afschaffing van de Vlaamse Kamer bij het Hof van Beroep te Luik.

1795   Bij de aanhechting van de Zuidelijke Nederlanden bij Frankrijk schaffen de Franse revolutionairen dadelijk onze eeuwenoude rechterlijke organisatie af. Franse rechtbanken komen in de plaats, voor het overgrote deel bemand door collaborerende Vlaamse magistraten. Zij gebruiken haast overal vanaf de eerste dag nog enkel Frans.

Die ingrijpende verfransing was niet het gevolg van nieuwe taalwetgeving. In de burgerlijke rechtbanken was het gebruik van de Franse taal opgelegd maar in de Vlaamse vredegerechten, strafrechtbanken enzovoort gold geen taalverplichting. Een algemene verplichting om authentieke akten enkel nog in het Frans op te stellen kwam er pas in 1804.

De diepgaande en algehele verfransing was vooral het werk van met de Franse bezetter collaborerende Vlaamse magistraten. Het waren vaak overtuigde revolutionairen die in 1795 als eersten een rechterlijk ambt bekleedden. Zij waren meestal voorstander van de complete annexatie van onze gewesten door de Franse republiek. Ze wisten dat ze een middel van gelijkschakeling in handen hadden: de taal. Rechtspraak in het Frans illustreerde hun goede wil en hun intentie om één te worden met ‘het nieuwe vaderland’. Plus carrièregerichte mouwvegerij.

1764   In Rome, ‘dromend, gezeten in het midden van de ruïnes van het Capitool, terwijl aan mijn voeten de monniken vespers zongen in de tempel van Jupiter’, vat Edward Gibbon voor het eerst het project op van het schrijven van zijn beroemde History of the Decline and Fall of the Roman Empire.