19 oktober. Historische dag: baby brengt taalwetgeving in stroomversnelling

2010   Overlijden in Berchem (Antwerpen) van Rudi van der Paal (85), Vlaams-nationaal financier en projectontwikkelaar. Zie Vandaag van 2 oktober, zijn geboortedag.

Hetty Heyting (°1953)

1953   Geboorte in Huissen (Gelderland) van de actrice, regisseuse en scenarioschrijfster Hetty Heyting, bekend van onder meer De Familie Knots, Zeg ‘ns Aaa, Farce Majeur. Schreef scenario’s en teksten voor onder andere de series Het Klokhuis, Steil achterover, Niemand de deur uit, Verkeerd verbonden en Baantjer.

1944   Begin van het grote Sovjetoffensief in Oost-Pruisen. Het Rode Leger steekt de grenzen van Duitsland over bij Goldap en Gumbinnen. De laatste fase van de oorlog is begonnen. Op deze datum telt de Duitse burgerbevolking in de landen en gebieden van het Oosten (Oost-Pruisen, Oost-Pommeren, Brandenburg, Silezië, Tsjechoslowakije, Baltische staten, Memelgebied, Danzig, Polen, Hongarije, Roemenië, Joegoslavië) circa16,5 miljoen mensen. Van hen worden er tijdens het debacle 2,1 miljoen gedood. Daarnaast worden 11,7 miljoen mensen verjaagd en zoeken, bezitloos en in vreselijke omstandigheden, hun toevlucht in het Westen: de Heimatvertriebenen.

1914   Begin van de eerste Slag om Ieper. De Duitsers worden massaal teruggedreven, maar veroveren een strategische uitkijkheuvel, de zogenaamde Hill 60. De stad Ieper ligt in puin.

Victor-Jozef Brunclair (1899-1944)

1899   Geboorte in Antwerpen van Victor-Jozef Brunclair. Deze latere links-radicale flamingant krijgt bij zijn geboorte zijn moeders naam. Zijn vader, waarvan geen spoor is terug te vinden, weigert te huwen. Zes maanden na zijn geboorte sterft zijn moeder van verdriet. De kleine Victor wordt opgevoed door zijn Waalse grootmoeder. Pas op de lagere school leert hij Nederlands.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werkt Brunclair mee aan de bladen De Goedendag en Vlaams Leven. Hij is een voorzichtige activist. Brunclair valt scherp uit tegen de Belgische twee-eenheid ‘waarvan Vlaanderen het slachtoffer is’. Maart hij kant zich ook tegen de ‘romantische’ taalstrijd van de Vlaamse beweging. Hij publiceert artikels in Opstanding, het orgaan van de Vlaamse radicaal-linkse Clarté-groepen, waarin hij ‘Weg met de Blauwvoeterij!’ schrijft en meewarig doet over het ‘Omdat ick Vlaminc ben-flamingantisme’.

Brunclair relativeert de taalstrijd, want de sociale strijd in Vlaanderen is voor hem minstens even belangrijk. Hij vreest voor de opkomst van een Vlaams kapitalisme. Flamingantisme en communisme zijn voor hem niet tegengesteld, ‘maar door hun geaardheid en hun doeleinden aanverwant’. Toch kan men Brunclair geen echte communist noemen. Men vindt bij hem, zoals bij de hele Clarté-beweging, een mengsel van anarchistische, communistische, populistische en Vlaams-nationale strekkingen.

Tijdens de jaren 1930 keerde hij zich fel tegen het fascisme en het nationaalsocialisme. Literair doet hij zich opmerken door zijn lyrische dichtbundel De dwaze rondschouw (1926) en door De monnik in het westen (1927), een allegorische roman in expressionistische stijl. Brunclair werd op 8 december 1942 door de Gestapo aangehouden. Hij komt in het concentratiekamp Lagelund (Sleeswijk-Holstein) terecht, waar hij in 1944 overlijdt. In een bespreking van Dieter Vandenbrouckes biografie Dansen op een vulkaan. Victor J. Brunclair, schrijver in een bewogen tijd (2014) noemt Eric Min hem in De Morgen ‘een “dartel en gedeprimeerd” would-be-dichter en querulant (…) idealistisch “humanitair expressionist” met dadaïstische trekjes, die Charlie Chaplin en Shakespeare als rolmodellen kiest’.

1872   Als de eentalige Vlaamse arbeider Jozef Schoep de geboorte van zijn zoontje gaat aangeven op het gemeentehuis van Sint-Jans-Molenbeek, weigert de ambtenaar de aangifte in het Nederlands op te stellen. Waarop de beledigde Schoep, toen 24, weigert aangifte te doen. Niet de ambtenaar, maar vader Schoep wordt hiervoor veroordeeld: een boete van 50 frank en de gerechtskosten. Deze veroordeling veroorzaakte groot protest in Vlaanderen en Kamerlid Jan J. de Laet drong in het parlement aan op een snelle behandeling van het op 13 april 1872 ingediende wetsvoorstel-Edward Coremans inzake het taalgebruik in rechtszaken.

Schoep tekent intussen beroep aan, maar men verbiedt zijn advocaten F. de Laet en A. de Pooter in het Nederlands te pleiten. Na protest wordt dit wel toegestaan, maar op voorwaarde dat de pleidooien voor de rechters in het Frans worden vertaald. De voorzitter weigert echter in te gaan op de eis van de verdedigers om het Franse requisitoir (de eis van het openbaar ministerie) voor beschuldigde Schoep in het Nederlands te vertalen Dat leidt tot een zodanig tumult dat de zaal moet worden ontruimd.

Jozef Schoep, geboren in het Kempische Hoogstraten, legt er zich niet bij neer en trekt naar het Hof van Cassatie. De veroordeling van Schoep wordt niet alleen bevestigd, maar men velt ook een arrest (12 mei 1873) dat advocaten het recht ontzegt om hoe dan ook in het Nederlands te pleiten. De Vlaamse verontwaardiging barst nu helemaal los, en (bijna) de voltallige Gentse balie (74 advocaten) stuurt een protestmemorandum naar de Kamer waarin ze erop wijst dat het taalgebruik in rechtszaken enkel via een wet kan worden geregeld.

De Vlaamse vrijzinnige vereniging De Veldbloem organiseert op 29 juni 1873 een protestmanifestatie in Brussel, waarop ongeveer 9000 mensen aanwezig zijn. Het parlement keurt intussen het wetsvoorstel-Coremans goed en zo wordt de eerste taalwet goedgekeurd op 17 augustus 1873. Na de vroege dood van Schoep (1881) brengt De Veldbloem een fonds bijeen voor diens rechteloos zoontje, wiens burgerlijke stand pas geregeld wordt in 1882. De jongen is dan 10 jaar.

Gustav Frenssen (1863-1945)

1863   Geboorte in Barlt, Holstein, van de Duitse schrijver en dichter Gustav Frenssen. Deze gewezen dominee verlaat de kerk en bekeert zich tot het Noordse heidendom. Hij is de auteur van een aantal succesvolle romans. Van zijn Jörn Uhl (1901) worden meer dan een miljoen exemplaren gedrukt. Zijn overgang naar het heidendom van zijn voorouders, verteld in Der Glaube der Nordmark (1936) levert hem de blijvende vijandigheid van de kerken op. In 1903 ontvangt hij een eredoctoraat van de Universiteit van Heidelberg.

1845   Wereldpremière van de opera Tannhäuser van Richard Wagner in het Hoftheater in Dresden.

1813   Napoleon lijdt één van zijn zwaarste nederlagen in de Slag bij Leipzig, de Volkerenslag.

Jonathan Swift (1667-1745)

1745   De Ierse prozaschrijver, dichter, pamflettist en satiricus Jonathan Swift (77) sterft in Dublin. Swifts bekendste werk is Gulliver’s Travels (1726), in vier delen. Oorspronkelijk was dit helemaal geen kinderboek, maar een heftige satire en een felle aanklacht tegen politieke en sociale wantoestanden uit Swifts tijd. Het woord yahoo, dat een bijzonder vulgair en dom persoon aanduidt, maakt dankzij dit werk nog altijd deel uit van het Engelse vocabulaire. Wisten de Amerikaanse oprichters van internetbedrijf Yahoo dat wel?…

1466   De Vrede van Thorn wordt ondertekend door de Teutoonse Ridders en de Polen.

1216   Overlijden in het kasteel van Newark van de koning van Engeland Jan zonder Land (49). Het jaar daarvoor had hij zijn onderdanen nog de Magna Carta verleend, de basis van de Engelse vrijheden.