21 januari. Net binnen: George Orwell overleden

Elk jaar   In Nederland Dag van Taal, Kunsten & Cultuur, een feestdag. Op vrijdag 21 januari 2022 vindt deze dag voor de 21e keer plaats, in en rond het Academiegebouw in Groningen. Het is een studiedag voor leraren in het voortgezet onderwijs moderne en klassieke talen, Nederlands en CKV (Culturele en Kunstzinnige Vorming). Op deze studiedag gaat een keur aan sprekers in op de laatste wetenschappelijke ontwikkelingen op het gebied van talen, kunsten en cultuur, waarbij volop aandacht is voor toepassingen in het voortgezet onderwijs.

2005   Overlijden in Amsterdam van Theun de Vries (97), Fries schrijver en actief communist. Hij was een veelschrijver, twee, drie en soms meer boeken per jaar. Daaronder ook toneel- en hoorspelen, biografieën en essays. Hij begint op zijn zeventiende met een Fries sagenboekje, dat in 1925 wordt uitgegeven. De Vries schrijft vooral veel sociale en historische romans geschreven. Aanvankelijk doet hij dat vanuit een vrij romantisch standpunt, later uitgesproken politiek, keihard communistisch.

De Vries zit een tijd voor de Communistische Partij Nederland (CPN) in de Amsterdamse gemeenteraad. Hij rechtvaardigt de communistische staatsgreep in Tsjechoslowakije (1948) en het Russische neerslaan van de opstand in Hongarije (1956). In 1953 schrijft hij een loflied op Stalin. In 1962 ontvangt hij de PC Hooftprijs 1962 voor zijn gehele oeuvre. Ondanks zijn communistische opvattingen vertaalt hij in 1963 Een dag uit het leven van Ivan Denisovitsj, een roman van Aleksandr Solzjenitsyn, gebaseerd op diens ervaringen in Goelag-kampen in Siberië. De CPN laat de hele oplage van het boek vernietigen. Pas in 1971 brak De Vries met de partij. Van de Rijksuniversiteit Groningen krijgt hij in 1979 een eredoctoraat in de geschiedenis.

Marie Trintignant (1962-2003)

1962   Geboorte in Boulogne-Billancourt van de Franse actrice Marie Trintignant. Ze is de dochter van acteur Jean-Louis Trintignant en filmregisseuse Nadine Marquand. Op haar vierde begint haar carrière met een rol aan de zijde van haar vader in de film Mon amour, mon amour, geregisseerd door haar moeder. Die regisseert tussen 1971 en 1995 nog zes films waarin Marie acteert. Haar carrière komt pas echt op gang toen ze op haar 16de acteert in de film Série noire (1979) van Alain Corneau. Ze breekt door met rollen in films van Claude Chabrol, zoals Une affaire de femmes (1988).

Marie Trintignant overlijdt in 2003 ten gevolge van slagen en verwondingen die haar partner, de Franse zanger Bertrand Cantat, haar toebrengt in hun hotelkamer in Vilnius, Litouwen. Ze was 41. Cantat wordt hiervoor veroordeeld tot 8 jaar gevangenisstraf waarvan hij er vier uitzit. Hij kwam vroeger vrij omwille van ‘goed gedrag’.

1950    Overlijden in Londen van George Orwell (46), auteursnaam van Eric Arthur Blair. Britse schrijver en journalist. In zijn meest bekende boek De boerderij der dieren (Animal Farm), schrijft hij: ‘Alle dieren zijn gelijk maar sommige dieren zijn meer gelijk dan andere’. Een nog steeds zeer actueel en aan te bevelen werk tegen alle vormen van totalitarisme. Daar had hij persoonlijke ervaringen mee. Orwell vocht in 1936-37 tegen Franco in de Spaanse Burgeroorlog, maar begon na te denken toen hij de communisten aan het werk zag. Hij overlijdt nauwelijks enkele maanden na de laatste hand te hebben gelegd aan zijn werk 1984, waaraan de uitdrukking Big Brother is ontleend. Orwell liep met deze roman vooruit op de wetenschappelijke theorievorming over het verschijnsel totalitarisme.

Gustaaf Schamelhout (1869-1939)

1944   Overlijden in Antwerpen van Gustaaf Schamelhout (74), arts, vrijzinnig Vlaams-nationalist en antropoloog. Kreeg een overwegend Franse opvoeding, maar leert tijdens zijn humaniorajaren Nederlands. Vanaf dan wordt hij zeer actief in de Vlaamse studentenbeweging: hij is lid van het vrijzinnige en Vlaamsgezinde studentengenootschap Geen Taal Geen Vrijheid en sticht een Diets Dispuutgezelschap.

Schamelhout studeert aan de Université Libre de Bruxelles (ULB) en promoveert in 1894 tot doctor in de geneeskunde. Na een specialisatieverblijf in Duitsland en Engeland vestigt Schamelhout zich te Antwerpen als ftisioloog (onderzoeker naar tuberculose). Hij is medeoprichter van het Antituberculose dispensarium Van den Nest.

Hij ontmoet Alfred Hegenscheidt, Prosper van Langendonck en August Vermeylen, de stichters van Van Nu en Straks, waarvan hij het administratief en financieel beheer op zich neemt en weldra de echte voortrekker is. Na 1918 wijdde hij zich haast uitsluitend aan antropologische en etnologische studies. Daar was ook een politieke reden voor. Schamelhout had tijdens de Eerste Wereldoorlog het Manifest voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit ondertekend. In 1918 gooien zijn collega’s hem uit zijn Antituberculose dispensarium A. van den Nest en stoten hem zelfs uit de beroepsvereniging.

Gustaaf Schamelhout spant zich enorm in voor de ontplooiing van de wetenschapsbeoefening in Vlaanderen. Hij is medeoprichter van de Vereniging voor Wetenschap en enthousiast werkend lid van het Vlaams Fonds voor Wetenschap. Voor zijn grote wetenschappelijke verdiensten benoemt Leopold III hem in 1938 tot stichtend lid van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Geneeskunde van België.

Als een voorloper van Willy Kuijpers grijpt de strijd van de onderdrukte nationaliteiten voor hun eigenheid en zelfstandigheid hem erg aan. Stelselmatig neemt hij de verdediging op zich van alle onderdrukte volkeren binnen hun etnische grenzen. Zijn aandacht gaat vooral naar de bevrijdingsstrijd van Ieren, Catalanen en Tsjechen, van Oostzee- en Balkanvolkeren. Hij schrijft daarover onder meer de studie De volkeren van Europa en de strijd der nationaliteiten (1929-1932), met bijzondere aandacht voor hun etnische samenstelling.

In andere publicaties, zoals Herkomst en etnische samenstelling van het Vlaamse volk (1936) en Antropologie van het Nederlandse volk (1944) gaat hij op zoek naar etnische verschillen tussen Vlamingen en Walen en naar bevestiging van de antropologische eenheid van de hele Nederlandstalige bevolking. Hij weerlegt de thesis van de Brusselse antropoloog Emile Houzé als zouden de Vlamingen tot een inferieur ras behoren. Zijn studies steunen op een grote wetenschappelijke belezenheid en op vele studiereizen in heel Europa. Dit werk was enig in zijn soort, genoot hoge waardering en is nog altijd goed leesbaar. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bleef Schamelhout strikt buiten de collaboratie.

Woning van Lenin waar hij in 1924 stierf.

1924   Overlijden in het dorp Wyschnije Gorki (tegenwoordig Gorki Leninskije) van Vladimir Iljitsj Oeljanov (76), beter bekend als Lenin. De lijkrede wordt uitgesproken door Stalin.

Éamon de Valera (1882-1975)

1919   In Dublin roept de Dáil Éireann (het Congres van Ierland), voorgezeten door Éamon de Valera, de onafhankelijkheid van Ierland uit.

1908   In New York City, VS wordt een gemeentelijke verordening van kracht die het vrouwen verbiedt te roken in het openbaar. De meeste New Yorkse vrouwen trekken zich daar vooralsnog niets van aan.

1535   De Franse koning Frans I neemt met zijn drie zonen deel aan een bijzondere, kilometerlange katholieke processie: telkens men een rustplaats aandoet, op een van de zes belangrijkste pleinen van Parijs, wordt daar een protestant levend verbrand.