21 november. Net binnen: Filips de Goede verovert Luxemburg

Elk jaar   In de protestantse streken van Duitsland en Zwitserland Totensonntag, een herdenkingsdag voor de overledenen, jaarlijks op de laatste zondag van het liturgisch jaar. Totensonntag heeft dezelfde betekenis als Allerzielen (2 november) bij de katholieken.

2004   Overlijden te Laren van Davina van Wely, Nederlandse vioolpedagoge. Ze was de vioollerares van onder andere Jaap van Zweden en Isabelle van Keulen. Het in 1991 opgerichte Davina van Wely Vioolconcours voor jonge violisten van 15 tot 17 jaar is naar haar genoemd.

2002   Nieuwe, hatelijke escalatie in het Palestijns-Israëlisch conflict: een Palestijns zelfmoordcommando pleegt een bloedige aanslag op een bus met Joodse schoolkinderen in Jeruzalem. Twaalf doden en tientallen gewonden.

Jozef Coene (1904-2000)

2000   Overlijden te Malle van Jozef Coene, advocaat en Vlaams-nationale spilfiguur. Al aan de KULeuven is ‘Seppe’ Coene zeer actief in het Vlaamse verenigingsleven, als hoofdbestuurslid van het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond (AKVS) en voorzitter van het Katholiek Vlaams Hoogstudentenverbond (KVHV) voor het academiejaar 1928-1929. Hij komt in aanvaring met de universiteit, als gevolg van acties rond de Bormsverkiezing. Coene weigert een onderwerping aan de academische overheid te ondertekenen, met uitsluiting uit de universiteit tot gevolg. Symbolisch, want hij beëindigde net zijn studies. Hij blijft nog actief in studentenmilieus als voorzitter van het Diets Studentenverbond (DSV) en als algemeen studentenleider binnen het Vlaams Nationaal Verbond (VNV).

Hij wordt advocaat en trouwt met Annie Debeuckelaere, dochter van de Vlaamse voorman Adiel Debeuckelaere. Vanaf 1935 is hij VNV-arrondissementsleider voor Aalst en in 1943 wordt hij gouwleider Oost-Vlaanderen, in opvolging van Hendrik Elias die na de dood van Staf de Clercq de leiding van het VNV neemt. De voorzichtige Coene duikt van 1944 tot 1948 onder in Etikhove. Hij wordt in 1948 bij verstek veroordeeld en meldt zich spontaan aan bij het gerecht om twee jaar gevangenis uit te zitten. Daarna herneemt hij zijn beroep van advocaat.

Van 1971 tot 1980 is hij voorzitter van het IJzerbedevaartcomité. Tijdens de bedevaarten van 1977 en 1978 keurt hij het Egmontpact af dat met de medewerking van de Volksunie tot stand was gekomen.

1971   Bij de agglomeratie- en federatieraadsverkiezingen wordt de Volksunie de tweede Vlaamse partij, na de CVP.

1958   Geboorte in Sint Jansklooster (Overijssel) van de Nederlandse schaatskampioen Evert van Benthem die twee jaar na elkaar (1985 en 1986) de Elfstedentocht zal winnen. Na het voor de tweede keer winnen van de Elfstedentocht werd Van Benthem, landbouwer van beroep, televisiepresentator van het programma Groen en Grondig van de TROS.

Henriette Roland Holst-van der Schalk (1869-1952) aan het woord.

1952   Overlijden te Amsterdam van Henriette Roland Holst, Nederlandse dichteres, schrijfster en socialiste en communiste. Ze stond bekend als ‘Rode Jet’. Op 27-jarige leeftijd wordt Henriette lid van de Sociaaldemocratische Arbeiderspartij (SDAP). Avond na avond spant ze zich in om in rokerige herbergzaaltjes arbeiders aan te porren tot de strijd voor de verbetering van hun armzalig lot. Ze wordt in het partijbestuur opgenomen en in 1900 afgevaardigd naar de Internationale. Daar heeft zij ook contact met vooraanstaande marxisten zoals Karl Liebknecht, Rosa Luxemburg en Leon Trotski. In 1915 richt ze mede de Revolutionair Socialistische Vereeniging (RSV) op. Na de Russische revolutie wordt ze communiste.

Roland Holst raakt gefrustreerd door de alsmaar toenemende interne strubbelingen binnen de CPN. In 1927 breekt ze met de partij. Ze sluit zich aan bij de net opgerichte Bond van Kommunistische Strijd- en Propagandaclubs (BKSP). In het eerste nummer van De Kommunist, het orgaan van de BKSP, schrijft zij: ‘In het teken der waarachtigheid. Tegen leugen en bedrog als specifiek communistisch strijdmiddel’.

In haar jonge jaren zijn haar gedichten gepassioneerd socialistisch. Ze schrijft o.m. de Nederlandse tekst voor het strijdlied De Internationale. Later krijgt haar poëzie een eerder religieus karakter. Ze schrijft ook toneelstukken, biografieën en journalistieke bijdragen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog is ze actief in het verzet. Hoewel ze steenrijk was, kan ze toch geen ‘salonsocialiste’ worden genoemd. Maar haar rijkdom stond wel in schril contrast met het orthodoxe marxisme dat ze predikte.

1944   Overlijden in het concentratiekamp Lagelund (Sleeswijk-Holstein) van Victor-Jozef Brunclair. Deze links-radicale flamingant krijgt bij zijn geboorte in 1899 te Antwerpen zijn moeders naam. Zijn vader, waarvan geen spoor is terug te vinden, weigert te huwen. Zes maanden na zijn geboorte sterft zijn moeder van verdriet. De kleine Victor wordt opgevoed door zijn Waalse grootmoeder. Pas op de lagere school leert hij Nederlands.

Tijdens de Eerste Wereldoorlog werkt Brunclair mee aan de bladen De Goedendag en Vlaams Leven. Hij is een voorzichtige activist. Brunclair valt scherp uit tegen de Belgische twee-eenheid ‘waarvan Vlaanderen het slachtoffer is’. Maat hij kant zich ook tegen de ‘romantische’ taalstrijd van de Vlaamse beweging. Hij publiceert artikels in Opstanding, het orgaan van de Vlaamse radicaal-linkse Clarté-groepen, waarin hij ‘Weg met de Blauwvoeterij!’ schrijft en meewarig doet over het ‘Omdat ick Vlaminc ben-flamingantisme’. Brunclair relativeert de taalstrijd, want de sociale strijd in Vlaanderen is voor hem minstens even belangrijk. Hij vreest voor de opkomst van een Vlaams kapitalisme. Flamingantisme en communisme zijn voor hem niet tegengesteld, ‘maar door hun geaardheid en hun doeleinden aanverwant’. Toch kan men Brunclair geen echte communist noemen. Men vindt bij hem, zoals bij de hele Clarté-beweging, een mengsel van anarchistische, communistische, populistische en Vlaams-nationale strekkingen.

Tijdens de jaren 1930 keerde hij zich fel tegen het fascisme en het nationaalsocialisme. Literair is nog zijn lyrische dichtbundel De dwaze rondschouw (1926) van belang en De monnik in het westen (1927), een allegorische roman in expressionistische stijl. Brunclair werd op 8 december 1942 door de Gestapo aangehouden. Hij komt in het concentratiekamp Lagelund (Sleeswijk-Holstein) terecht, waar hij in 1944 overlijdt. In een bespreking van Dieter Vandenbrouckes biografie Dansen op een vulkaan. Victor J. Brunclair, schrijver in een bewogen tijd (2014) noemt Eric Min hem in De Morgen ‘een “dartel en gedeprimeerd” would-be-dichter en querulant (…) idealistisch “humanitair expressionist” met dadaïstische trekjes, die Charlie Chaplin en Shakespeare als rolmodellen kiest’.

1905   In het vakblad Annalen der Physik publiceert Albert Einstein, Duits-Zwitsers-Amerikaanse natuurkundige van Joodse afkomst, zijn massa-energierelatie E=mc2.

1793   De Franse dictator Robespierre legt aan dat jakobijnen uit dat ‘het atheïsme aristocratisch is’, reden waarom het moet worden bestreden.

1555   Overlijden te Chemnitz (Saksen) van Georg Agricola (65), arts en scheikundige. Zijn echte naam was Georg Pawer (= Bauer, boer). Agricola is de Latijnse versie van zijn naam. Hij publiceert de eerste systematische verhandeling over mijnbouw en metallurgie en staat bekend als de ‘Vader van de mineralogie’.

1443   De troepen van hertog Filips de Goede nemen ’s nachts bij verrassing Luxemburg in, dat hem in 1441 was toegewezen. Hij verijdelt zo een poging van de hertog van Saksen om Luxemburg van de Lage Landen los te maken.