Catalanen slachtoffer van Westfaals spook

De regering-Rajoy houdt de figuurlijke boot af voor verdere onderhandelingen. Toch laat ze enkele cruiseschepen vol opgehitste Guardia Civil aangemeerd liggen in de haven van Barcelona. Dinsdagavond gaf koning Felipe een donderspeech die de Catalanen net niet uitmaakte voor landverraders. Hiermee nam hij elke twijfel weg over de ware intenties van Madrid. Meer en meer lijkt het erop dat de centrale regering alle autonomie in Catalonië wil terugdraaien, via het zogenaamde artikel 155 van de Spaanse grondwet. Een eenzijdige onafhankelijkheid lijkt aan Catalaanse zijde niet meer ver af, maar hoe reageert Europa?

Kater

Terwijl de Catalanen hun wonden likken na de brutale politieacties, wordt de echte kater pas duidelijk. De feiten van zondag hebben enorme verontwaardiging uitgelokt bij de publieke opinie in heel Europa. Men hoeft geen voorstander te zijn van Catalaanse onafhankelijkheid, om geschokt te zijn door de beelden die ons via sociale media bereikten. Iemand op Twitter merkte terecht op dat het Koerdische referendum in Noord-Irak ordentelijker en met minder bloedvergieten is verlopen dan de stembusslag afgelopen zondag. ‘In een land van de Europese Unie, hoe is dit mogelijk’, luidt het dan.

Maar terwijl de verontwaardiging zondag een hoogtepunt bereikte, bleef het stil op en rondom het Schumanplein. Pas op maandag reageerde Juncker, via zijn woordvoerder dan nog, om te herhalen dat het referendum illegaal is en dat dit alles een binnenlandse aangelegenheid is, eraan toevoegend dat hij alle vertrouwen heeft in premier Rajoy. Zelfs de meest cynisch realpoliticus moet toch even zijn keel hebben geschraapt alvorens dat persbericht de wereld uit te sturen.  Het minimum minimorum – het veroordelen van het geweld – werd niet eens uitgesproken. Ook zijn Raadscollega Donald Tusk kwam niet verder dan de vraag aan premier Rajoy om geen geweld te gebruiken. U leest het goed: dit werd gevraagd, niet geëist of lichtelijk opgedrongen. Ere wie ere toekomt: de Europese Commissie heeft er in haar juridische lezing van het Catalaanse referendum nooit twijfel over laten bestaan dat Catalonië niet automatisch lid zou worden van de EU. Politiek zou dit overigens ook niet mogelijk zijn, want Spanje kan elke beslissing van de Raad – die in consensus wordt genomen – blokkeren.

Lidmaatschap

Aan lidmaatschap van de EU is Catalonië dus nog niet onmiddellijk toe. Maar wat met de erkenning van de onafhankelijkheid, mocht het Catalaanse parlement dit uitroepen? Dit wordt heel prangend nu Puigdemont zelf aangaf dat dit slechts een kwestie van dagen is. De erkenning als een soevereine staat is een louter politieke beslissing, maar is wel gebaseerd op vier criteria: de entiteit moet een aaneengesloten grondgebied hebben, een bevolking, een functionerende regering en ze moet erkend worden door andere soevereine staten. Catalonië komt zonder problemen voor de eerste drie criteria in aanmerking, maar wat betreft de internationale erkenning ben ik heel pessimistisch. Premier Charles Michel heeft – onder impuls van de N-VA – zich duidelijk uitgesproken tegen het Spaanse geweld. Maar in feite stond België hierin tamelijk geïsoleerd. De officiële communicatie uit de meeste hoofdsteden is zelfs nog driester dan deze van de Europese Commissie: steun aan de Spaanse eenheid wordt expliciet vermeld in de communiqués van het Amerikaanse State Department, Downing Street en het Elysée. Wanneer drie van de vijf permanente leden van de VN-Veiligheidsraad zich expliciet uitspreken voor Spaanse eenheid, is een internationale erkenning als een onafhankelijke staat voor Catalonië – vrees ik  – verder weg dan ooit.

Westfaalse consensus

Staatshoofden en regeringsleiders mogen hun mond vol hebben van de wereld als een groot dorp, maar de internationale politiek wordt enkel en alleen bepaald door nationale soevereine staten, iets wat de voorbije dagen nog meer dan ooit duidelijk is geworden. Het systeem zoals het is ingesteld na de godsdienstoorlogen van de 16de en 17de eeuw beheerst ook vandaag nog het diplomatieke denken. Met de vrede van Westfalen (1648) werd de kaart van Europa hertekend. Ironisch gezien bevestigde het de afscheiding van de noordelijke Nederlanden van het Spaanse koninkrijk. Maar naast een hertekening van de kaart van Europa werd ook een ‘Westfaalse consensus’ afgesproken die twee zaken inhoudt: zich niet met mekaars binnenlandse aangelegenheden inlaten, en de club van nationale staten niet verder uitbreiden. Want elke nieuwe actor kan een gevaar inhouden voor de eigen soevereiniteit en territoriale integriteit. Vier eeuwen na Westfalen is het denken in de meeste hoofdsteden en in Brussel amper gewijzigd. Het spook van Westfalen waart door Europa, en de Catalanen zijn hier jammer genoeg het slachtoffer van.