Hoera vir die Boer?

Vorige week nam het Zuid-Afrikaanse parlement in Kaapstad een motie aan om land van blanke Boeren in beslag te nemen zonder hen een vergoeding te betalen. Het voorstel de grondwet te wijzigen zodat onteigening van land mogelijk wordt zonder enige financiële compensatie werd met een meerderheid van 241 stemmen tegen 83 stemmen aangenomen.

Julius Malema, de leider van de links-radicale Economic Freedom Fighters (EFF), nam het initiatief, maar de regeringspartij, het African National Congres (ANC), keurde het voorstel mee goed na enkele wijzigingen. De nieuwe president van Zuid-Afrika, Cyril Ramaphosa, liet meteen na zijn inauguratie vorige maand optekenen dat hij de overdracht van land van blanke naar zwarte eigenaars zou versnellen. Maar hij benadrukte ook dat het moet worden uitgevoerd op een manier die de voedselproductie en -veiligheid in stand houdt. De belangrijkste oppositiepartij, de Democratic Alliance (DA), stemde tegen het voorstel, omdat het investeerders zou wegjagen. Voor alle duidelijkheid: het voorstel moet nog besproken worden in de grondwetscommissie en finaal gestemd alvorens het effectief van kracht wordt.

Tot dusver de informatie die ons via de internationale media bereikt over wat momenteel gebeurt in Zuid-Afrika. De Vlaamse pers heeft dit zelfs helemaal niet opgepikt, en ook politiek blijft het heel stil. De buitenlandbladzijden vulden zichzelf de afgelopen week vanzelf door de handelsoorlog en wapenwetgeving van Trump, het oorlogsgekletter van Poetin en China dat van een autocratische regime opschuift naar een persoonsgebonden dictatuur. Uitermate relevant, maar dat verklaart niet waarom het zo stil is rond wat gebeurt in Zuid-Afrika. Alleen Vlaams Belang en Jong N-VA hebben zich tot vandaag uitgesproken hierover.

Taboe in Vlaamse pers

In tegenstelling tot het ‘Belgische’ koloniale verleden in Congo hangt over elke vorm van sympathie aan de blanke bevolking in Zuid-Afrika een groot taboe. De politieke, culturele en taalkundige steun van de Vlaamse Protea-beweging aan de blanke Afrikaners tijdens de Apartheid ligt hier aan de basis. Een tweede reden ligt in het feit dat het vooral het Vlaams Belang is – en in mindere mate de N-VA – dat de steun van de blanke Afrikaners op zich neemt. En waarover het Vlaams Belang toetert, daarover schrijft de kwaliteitspers niet.

Deze journalistieke zelfcensuur is uitermate kortzichtig en getuigt van de tanende kennis en interesse aan geopolitiek en diplomatie op redacties. De gebeurtenissen in Zuid-Afrika zijn immers uitermate belangrijk. Het land is een van de weinige democratische rechtsstaten op het Afrikaanse continent. Het waarheids- en verzoeningsproces van Nelson Mandela, dat een burgeroorlog verhinderde en het land omvormde tot de Regenboognatie, gold als een exportmodel wereldwijd. En ook niet onbelangrijk: er wonen duizenden landgenoten in Zuid-Afrika, die er werken en investeren. Men hoeft dus geen verloren romanticus te zijn van de Boerenvrijstaat of een apartheidsstrijder om het belang van de laatste ontwikkelingen in te zien.

Ook op diplomatiek vlak lijkt de urgentie niet echt hoog. Zowel het Amerikaanse als het Britse buitenlandministerie vermelden de ontwikkelingen nog niet op hun reisadvies, dat vooral focust op de aanhoudende droogte in het land. Onze minister van Buitenlandse Zaken, Didier Reynders, verklaarde in de Kamer afgelopen donderdag de zaak op te volgen, maar voegde ook de Belgische analyse toe dat ‘het land teruggegeven moet worden aan hen van wie het genomen werd tijdens kolonialisme en apartheid’.

Dat laatste is niet onbelangrijk, omdat dit erop wijst dat de wetgeving zich focust op de historische landinnames, en geen onteigening is van grond op basis van huidskleur. Dat laatste zou zonder meer een nieuwe vorm van apartheid zijn. Hiermee zijn de huidige voorstellen uiteraard niet goed te praten, maar het is een belangrijk element voor expats om niet halsoverkop het land te verlaten. Woensdag zal ook Vlaams minister-president Geert Bourgeois op parlementaire vragen moeten antwoorden, aangezien Zuid-Afrika een partnerland is van de Vlaamse ontwikkelingssamenwerking.

De Grote Trek en Homelands

Enig historisch perspectief is natuurlijk wel nodig in deze discussie. Vanaf de 19de eeuw, maar ook nog lang na de Boerenoorlog en het einde van direct British rule — palmden de blanke bewoners van Zuid-Afrika (overigens, slechts een minderheid Boeren of Afrikaners, want de meesten waren Britse afstammelingen) massaal en zonder enige compensatie land in: de ‘Grote Trek’. Zwarten en kleurlingen werden tijdens de apartheid verstoten naar townships – zoals Soweto, net buiten Johannesburg – of home lands. Deze op papier autonome thuislanden waren in realiteit volwaardige getto’s, waar de zwarte bevolking werd uitgesloten van voorzieningen, onderwijs en kansen. De hertekening van landbezit blijft – ook meer dan twee decennia na het einde van het ‘oude regime’ – een heikel thema in Zuid-Afrika. Dat er een scheeftrekking is qua grondbezit in de Regenboognatie hoeft geen betoog. En dat de politiek hier op inspeelt is ook nog te begrijpen.

Maar het land kampt wel met andere, meer urgente problemen. Meer dan de helft van de Zuid-Afrikanen leeft in armoede. Dit percentage nam de laatste jaren zelfs nog toe onder ANC-bestuur. Andere actuele problemen zoals de enorme werkloosheid, achterstand in onderwijs, onvoldoende energietoevoer, gebrekkige infrastructuur, HIV, criminaliteit, seksueel geweld, corruptie … tonen het falende beleid van het ANC sinds het vertrek van Nelson Mandela.

Het ANC zit vandaag in het defensief: corruptie en nepotisme tierden welig onder de voormalige president Jacob Zuma. De nieuwe president Ramaphosa moet zijn partij een nieuw élan geven. Spierballengerol zoals dit voorstel van de EFF steunen is een gemakkelijke manier om opnieuw steun te vinden bij een verarmde, achterstallige zwarte bevolking. Maar het zal de sociaaleconomische problemen allerminst oplossen. Meer nog: het zal de etnische spanningen op de spits drijven, noodzakelijke expats, investeerders en toeristen wegjagen en de Regenboognatie onder een dik wolkenpakket verstoppen.