28 juni. Historische dag: Vaste Commissie voor Taaltoezicht opgericht, tevergeefs als je kijkt naar Brussel…

2001   De voormalige Servische president Slobodan Milosevic wordt naar Nederland gevlogen. Milosevic was sinds 27 mei 1999 door het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag aangeklaagd wegens oorlogsmisdaden en misdaden tegen de menselijkheid.

Graf van Joris Ivens op Père Lachaise

1989   Overlijden in Parijs van Joris Ivens (90), Nederlands cineast en overtuigd communist. Hij begint bij de Vereniging van Arbeiders-Fotografen, waar hij arbeiders opleidt in de fotografie, om misstanden te kunnen vastleggen voor de strijd tegen het kapitalisme.

Meermaals ondersteunt Joris Ivens met zijn talent communistische dictaturen. In 1931 vertrekt hij naar de Sovjet-Unie om voor het Stalin-regime de propagandafilm Het lied van de helden te maken, over de aanleg van de nieuwe stad Magnitogorsk in de Oeral. Die opbouw is voor een groot deel het werk van Goelag-dwangarbeiders. Maar Ivens richt zijn camera liever selectief op de duizenden Komsomol-vrijwilligers die eveneens in Magnitogorsk werken. De dwangarbeiders noemt hij later ‘onkruid’.

Ivens draait ook de films Borinage (1934) over een mijnwerkersstaking in Wallonië en The Spanish Earth over de Spaanse Burgeroorlog (1937). Tijdens de Tweede Wereldoorlog maakt hij verscheidene films in de Verenigde Staten, waaronder Power and the Land (1941) voor het Amerikaanse ministerie van landbouw en Action Stations! (1943) voor de Canadese marine. Van 1947 tot 1956 werkt Ivens onafgebroken voor Oost-Europese dictaturen. Ook het maoïstische China heeft hij gediend: in 1976 voltooit hij Hoe Yukong de bergen verzette, een film waarin Mao’s Culturele Revolutie wordt verheerlijkt.

Na zijn overlijden wordt Joris Ivens begraven op het chique Parijse Père Lachaise. Zijn goed onderhouden zwart marmeren grafsteen met gouden letters valt op.

1983   De wet tot oprichting van het Arbitragehof komt er eindelijk door. Zo’n hof was noodzakelijk geworden wegens de overdracht van talrijke bevoegdheden van de federale overheid naar de deelgebieden. Dat brengt automatisch bevoegdheidsconflicten mee. Om die te beslechten is een gemengd juridisch politiek orgaan nodig dat buiten de heisa kan overleggen en beslissen, is de redenering. Maar we zullen zien dat het al onmiddellijk misbruikt wordt om de Vlaamse meerderheid in dit land te minoriseren.

Het Arbitragehof had er al begin 1981 moeten zijn, maar men raakt er niet uit hoe dat moet. De senaatscommissie die er mee belast is, komt in april 1983 eindelijk klaar met haar verslag… dat 517 bladzijden telt. Het Arbitragehof wordt geen afspiegeling van de bevolkingsaantallen, zoals de Kamer en de Senaat, maar is paritair samengesteld: van de 12 leden zijn er 6 Nederlandstaligen en 6 Franstaligen. De Duitstaligen tellen niet mee.

In elke groep zetelen 3 politici met minstens 8 jaar ervaring en 3 juristen, hoogleraren of hoge magistraten. In 2007-2010 wordt de naam gewijzigd in Grondwettelijk Hof. Hoe fragiel de structuur van het hof wel is, bleek in 2020 nog eens toen Ecolo er ei zo na in slaagde Zakia Khattabi te laten benoemen.

1980   De Iraakse luchtmacht valt met mosterdgas het dorp Sardasht in het noorden aan. Tientallen mensen komen direct om. In de volgende jaren overlijden er nog veel meer aan de gevolgen van het gas.

1948   Jozef Stalin gooit het Joegoslavië van Tito uit het communistisch blok, wegens niet volgzaam genoeg.

1932   Oprichting van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht (VCT). Deze nieuwe instantie komt tegemoet aan Vlaamse frustraties omtrent het niet-toepassen van de taalwetten. Deze commissie is paritair samengesteld en bestaat uit zes leden. De regering moet het advies van de Commissie inwinnen over de toepassing van de taalwetgeving. De VCT dient de ministeries op de hoogte te brengen van binnengekomen klachten en geeft dan advies om de problemen op te lossen. Achteraf liet de regering weten welk gevolg aan de klachten was gegeven.

Maar de Commissie heeft geen initiatiefrecht en kan dus niet zelf een onderzoek instellen, enkel reageren op klachten. De zeer omslachtige klachtenprocedure verhindert een behoorlijke reactie op wantoestanden. Bovendien heeft de Commissie geen sanctionerende bevoegdheid en hangt zij dus volledig af van de goodwill van de regering en van de administraties. Vermits deze laatste bemand zijn door een sterk Franstalig ambtenarenkorps, laat het zich raden dat dit niet de drijvende kracht zal zijn achter een toepassing van de taalwetten. De VCT probeert nadien tot tweemaal toe een verruiming van haar bevoegdheden te verkrijgen, maar tevergeefs. Snel blijkt de Commissie – tot grote Vlaamse ontgoocheling – niet bij machte iets te veranderen. Vooral in Brussel blijft de toepassing van de taalwetten, vooral deze op het taalgebruik in het onderwijs, erg problematisch.

Wim Sonneveld (1917-1974)

1917   Geboorte in Utrecht van Wim Sonneveld, cabaretier, zanger en acteur. Hij wordt als een van de ‘Grote Drie van het Nederlandse cabaret’ van na de Tweede Wereldoorlog beschouwd, samen met Toon Hermans en Wim Kan. Zijn grootste stunt was het naar Nederland halen van de musical My Fair Lady.

Zoals hij altijd al gedaan had, wilde hij artiesten in de musical laten spelen die hij graag naast zich had. Maar Conny Stuart voelde zich te oud voor de rol van Eliza (ze was al over de 40) en de stem van Lia Dorana was te laag. Wel werd de vertaling van zijn levenspartner, Huub Janssen, door de producenten afgekeurd, waarna de jonge Groninger student Seth Gaaikema het mocht doen. Dat was diens debuut.

De musical liep in Rotterdam van 1 oktober 1960 tot 30 november 1962. Sinds de première hebben meer dan 750 000 mensen de voorstelling gezien. Ook uit Antwerpen vertrokken daartoe geregeld bussen naar Rotterdam. Wim Sonneveld overleed in 1974 op de leeftijd van 56.

Letterenhuis

Alberic Deswarte (1875-1928)

1915   De socialistische jurist Alberic Deswarte, verdedigt in het dagblad De Vlaamse Stem de omvorming van België tot een federale staat. De krant, waarvan hij hoofdredacteur is, was in Nederland gesticht met geld van sympathiserende Nederlanders en met Vlaams geld. Het was tegen het activisme, maar meldde wel alle franskiljonse aanvallen op Vlaanderen en het schreef ook over de taaltoestanden aan het front.

Na de oorlog ijvert de West-Vlaming Deswarte voor amnestie. In 1921 wordt hij voor het arrondissement Brussel verkozen tot senator. Met August Vermeylen vertegenwoordigde hij het Vlaamsgezinde element binnen de socialistische senaatsfractie. Zijn loopbaan is helaas kort. Alberic Deswarte overlijdt in 1928 op de leeftijd van 52.

Luigi Pirandello (1867-1936)

1867   Geboorte in Agrigento (Sicilië) van Luigi Pirandello, Italiaans schrijver van poëzie, theaterstukken en romans. Rond 1920 begint Pirandello groot succes te hebben met toneelstukken als Sei personaggi in cerca d’autore (Zes personages op zoek naar een auteur). In 1922 breekt hij internationaal door en reist hij over de wereld met een eigen toneelgezelschap, dat gefinancierd wordt door de fascistische partij van Benito Mussolini, waar de schrijver in 1924 lid van wordt. In 1934 wordt hem de Nobelprijs voor Literatuur verleend. Hij sterft in 1936 op de leeftijd van 69.