Afghanistan onder vuur: een geopolitieke analyse

Met de belegering en de opgave van Kaboel zwaait de radicaal islamistische taliban opnieuw de plak in Afghanistan. En met de vlucht van de Afghaanse president en het landinwaarts marcheren van honderden talibanstrijders werd de Afghaanse bevolking alle hoop op een iet of wat westers bestaan de kop ingedrukt.

Per direct riep de taliban (opnieuw) het  Emiraat uit en voerde de Sharia weer in als geldend recht, straffen inclusief. Westerse tekenen verbanden ze uit het straatbeeld. Dat na 20 jaar westerse aanwezigheid. 20 jaar na operatie ‘Enduring Freedom’, die vele Afghanen vrijheid had gebracht.

Er breken opnieuw barre tijden aan voor de Afghanen: vrouwen zullen amper nog rechten krijgen, meisjes mogen niet meer naar school. LHBTI-ers worden openbaar terechtgesteld en opgejaagd als in het nauw gedreven wild. De hoofden van geschoolde Afghaanse vrouwen worden wederom bedekt onder de boerka.

Geschiedenis voor dummies

Na 9/11 liepen de spanningen tussen het Westen en de Arabische wereld hoger op dan ooit tevoren. Een gewond Amerika smachtte naar weerwraak voor wat fundamentalisten van Al Qaeda hen hadden aangedaan. Kort na de aanslagen hadden de Amerikaanse veiligheidsdiensten kunnen aantonen dat de terreurgroep effectief achter de aanslagen op de Twin Towers zat. President G.W. Bush nam de vlucht vooruit en viel, geschraagd door landen als Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk, Afghanistan binnen. De initiatiefnemers van operatie Enduring Freedom verweten het taliban-regime in Afghanistan onderdak te verlenen aan Al Qaeda en zijn meesterbrein Osama Bin Laden. De VS hadden eerst formeel om zijn uitlevering gevraagd, maar het taliban-regime was daar niet op ingegaan. ‘You’re either with us, or with the terrorists,’ had Bush gezegd. Onder de ogen van de wereld vielen de VS en haar partners het land binnen.

Al snel slaagden de westerse strijdmachten erin de taliban te verslaan en vele talibanstrijders vluchtten naar buurland Pakistan. In Afghanistan zelf  werd een nieuwe regering geïnstalleerd en men gaf het land ook een vernieuwde grondwet. Tot een echt democratiseringsproces kwam het niet, tot spijt van vele Afghaanse politici. Zulk democratiseringsproces was trouwens allesbehalve evident geweest gezien de hoge graad van analfabetisme en de onveiligheid die een politiek mandaat met zich meebracht.

Uiteindelijk  proefde het Afghaanse volk toch beetje bij beetje van de vrijheid en de westerse waarden van de Verlichting.

Joe Biden

Maar ook dat ging niet zonder slag of stoot. De taliban toonden zich strijdlustig en beantwoordden de westerse ‘bezetting’ met talrijke aanslagen gericht tegen het nieuwe Afghaanse staatsbestel. De terreurgroep bleef een te duchten tegenstander die zich in de schaduw van de nieuwe democratie verborg terwijl ze haar bestreed.

Ruim twintig jaar was het Westen op Afghaans grondgebied aanwezig, in april 2021 echter, kondigde Amerikaans president Biden aan dat op 11 september 2021 de laatste Amerikaanse soldaat zou vertrokken zijn uit de regio. Tijdens zijn verkiezingscampagne had Biden hier namelijk sterk op ingezet. Vanaf mei startte ook de NAVO met een terugtrekkingsoperatie. Sindsdien ging het bergaf en intensifieerde de taliban haar aanvallen. Al snel rukten talibantroepen op richting grote steden. Ze namen stuk voor stuk deze bolwerken in, tot uiteindelijk afgelopen weekend Kaboel viel en de taliban als kers op de bittere taart het Emiraat uitriepen.

Geopolitiek touwtjetrek

In de rest van de wereld wordt momenteel met argusogen naar het nieuwe Emiraat gekeken. Qatar faciliteerde zelfs onderhandelingen tussen de Afghaanse regering en de taliban. (In welke mate er nu nog onderhandeld wordt is onduidelijk.)  De vraag dringt zich op hoe zo’n steile opmars van de taliban überhaupt mogelijk was en door welke geopolitieke grootmachten die gesteund worden. De vragen stellen is ze beantwoorden.

Het Westen reageert negatief

Onder andere Rusland heeft alvast laten weten de kat uit de boom te kijken en dat lijkt ook de Chinese strategie. Dat is vanuit hun positie geopolitiek gezien niet ondoordacht. Immers, hoe sterker de taliban worden, des te ongeruster de regeringen in Centraal Azië. Dat zorgt er op zijn beurt dan weer voor dat deze ongeruste regio’s hun banden met voornoemde grootmachten proberen te versterken. De oprukkende taliban maken China en Rusland onmisbare partners voor heel wat landen in Centraal Azië.

In juli ontving China, dat een grens deelt met Afghanistan, nog een delegatie van de taliban om de diplomatieke evenwichten in de regio te bespreken en toen in mei een bomaanslag gepleegd werd op een meisjesschool in Kaboel, wezen de Chinezen ook al richting Washington in plaats van richting talibanstrijders.

De Russen is het vooral te doen om de militaire basis die zij hebben in Tadzjikistan, een buurland van het nieuwe Afghaanse Emiraat. Die basis is voor Poetin strategisch onmisbaar.

De Turken voelen de bui al hangen

Ook de reactie van Turks president Erdogan is interessant om te vermelden. Hij liet weten alvast alles in het werk te willen stellen om stabiliteit in de regio te verzekeren. Intussen haalt het land alles uit de kast om haar relaties met Pakistan zo goed mogelijk te bestendigen. Dit uit vrees te verzuipen onder de nakende vluchtelingenstroom. Dagelijks komen nu al  ongeveer 500 tot 2000 nieuwe Afghaanse vluchtelingen aan in Turkije. Het land zal Pakistan dus meer dan nodig hebben om de aankomende vluchtelingengolf op te vangen.

Eerder deze maand meldde het Amerikaanse State Department bovendien dat personen die vluchten voor de taliban in aanmerking kunnen komen voor asiel in de Verenigde Staten. Dit na 14 maanden te verblijven in een zogenaamd ‘derde land’. Dat ‘derde land’ zou volgens enkele Amerikaanse topfunctionarissen Turkije zijn.

De Turken zijn dus not amused met de recente ontwikkelingen.

Het Westen

Wat het Westen betreft kunnen we kort zijn. Zullen we het Afghaanse conflict voelen? Zeker wel. Na een periode van relatieve rust – in westerse ogen althans – lijkt het (uitgebreide) Midden-Oosten terug ontvlambaarder dan ooit. De taliban in Afghanistan, IS in de Levant en allerhande kleinere terreurgroepen her en der. Laten we van Afghanistan voor nu vooral onthouden hoe snel het kan gaan.  Hoe snel een gecontroleerde regio vervalt in chaos en razernij.

En wat hebben we geleerd?

Feit is dat de grootste slachtoffers van de taliban niet de grootmachten zullen zijn. Zij komen louter terecht in een nieuw klimaat. Op een nieuw spelbord, als het ware. En de schaakstukken zijn, van pion tot koningin, erg adaptief aan het speelklimaat. De echte slachtoffers zijn de burgers van Afghanistan. Zij die even konden proeven van de vrijheid die hen nu abrupt opnieuw ontnomen wordt. Die menselijke drama’s, dat is waar het om gaat. De herovering van Afghanistan gaat over dodentollen, executies, verkrachtingen en consorten.

Toen na 9/11 de Amerikaanse troepen het Afghaanse vasteland binnentrokken, werden ze door menig Afghaan argwanend onthaald, maar in de grootsteden leerde men al snel het westerse waarden- en normenpatroon kennen en men leerde het appreciëren.

Seksslaven en kindsoldaten

Vandaag maken vele duizenden Afghanen weer kennis met de harde realiteit van een keihard bestaan onder het juk van de Sharia. Afghaanse meisjes van amper 12 jaar oud zullen worden gebruikt als seksslaaf. Afghaanse jongetjes zullen worden opgeleid tot kindsoldaat. Koppen zullen rollen en bloed zal vloeien. De tol van dit conflict houdt meer in dan een gesneuvelde, wankele democratie. Een maand geleden erkende het Federaal parlement op initiatief van parlementsleden Koen Metsu en Georges d’Allemagne, de genocide van IS tegen de Yezidi. Wellicht moeten ze straks opnieuw zoiets doen. Fundamentalisme maakt slachtoffers. Fundamentalisme maakt doden. De taliban zullen – zo nodig – van deur tot deur gaan.

Amerikaans president Joe Biden verzekerde het de journalisten op zijn persconferentie van een tijd terug nog zo: een wederopmars van de taliban is onwaarschijnlijk. Hij kreeg pijnlijk ongelijk. Biden maakte wellicht de grootste vergissing in jaren.

Wie wel gelijk kreeg, is Mark Twain. Die zei: history never repeats itself, but it does often rhyme.