Allen tegen één in Oostenrijk

In Die Welt von gestern beschrijft Stefan Zweig hoe hij in 1918 in een Zwitserse stationnetje de trein met de keizerlijke familie uit Wenen zag binnenrijden. Toen drong het pas echt tot hem door dat de wereld van gisteren voorgoed verleden tijd was. De leiders van de ‘zwarte’ ÖVP en de ‘rode’ SPÖ hebben het land weliswaar niet moeten ontvluchten maar al na de eerste stemronde van de presidentsverkiezingen van mei 2016 werd hen duidelijk dat de decennia, waarin zij ongehinderd onder hun tweetjes de Donaurepubliek konden besturen voorgoed voorbij zijn. De kiezer had van de voorspelbare recepten van de twee centrumpartijen gaandeweg de buik vol. De Grieken hadden het al voorgedaan door ND en PASOK wandelen te sturen. Nadien hadden de Spanjaarden PP en PSOE een koekje van hetzelfde deeg gebakken. Misschien nadert straks in Duitsland het uur van de waarheid voor CDU/CSU en SPD.

Terwijl in Griekenland en Spanje het gevaar voor het establishment nog van links bleek te komen, hebben de Oostenrijkers hun kar naar rechts gedraaid. Het enige waarmee het establishment een overwinning van Norbert Hofer van de FPÖ in de tweede ronde kon beletten was een zwaktebod: de bundeling van alle krachten in een totale coalitie van allen tegen één. Gelukkig kon deze laatste worden afgeschilderd als extreemrechts en dus gevaarlijk. Bovendien werd massaal ingezet op de ‘Briefwahl’, waardoor 880.000 kiezers per post konden stemmen, zowel uit binnen- als uit buitenland. Veel expats hebben ervaringsgewijs weinig voeling met hun land en zijn vooral beducht voor de imagoschade die dit zou ondervinden bij de verkiezing van een nieuwe Kurt Waldheim of zelfs Hitler, zoals door domme buitenlandse media steevast allluderen. Amerikanen in het buitenland zullen om dezelfde niet snel voor Donald Trump stemmen omdat de politiek correcte media in hun land van vestiging dan een grote catastrofe voorspellen, zoals ze ook met Ronald Reagan deden. Wie in dit land enige ervaring heeft met het ronselen van volmachtstemmen in rusthuizen en ziekenhuizen kan bevroeden welke misbruiken men met de binnenlandse Briefwahl riskeert. Stalin wist het al: ‘stemmen is belangrijk maar tellen is veel belangrijker’.

De uitslag en zijn gevolgen

Al deze factoren ten spijt haalde de ‘rechtspopulistische’ Norbert Hofer 2.223.458 of 49,6 % van de stemmen, de ‘politiek correcte’ kandidaat Alexander Van der Bellen 2.254.484 of 50.3 %. Dat is amper 31.026 stemmen meer. Een onthutsende uitslag en dat beseft blijkbaar ook de afstammeling van een rond 1700 vanuit de Republiek der Verenigde Nederlanden naar Rusland uitgeweken handelaar, die zelf in 1944 in Wenen werd geboren uit ouders die na de Oktoberrevolutie van Rusland naar Estland waren gevlucht.

Van der Bellen heeft op de Hofburg al zijn opwachting gemaakt bij zijn socialistische voorganger Heinz Fischer en overleg gepleegd met Christian Kern, de eveneens socialistische bondskanselier die op 12 mei de plaats innam van zijn partijgenoot Werner Fayman die zogezegd terugtrad omdat zijn partij hem onvoldoende steunde tegen de christendemocratische coalitiegenoot. De nieuwe president wil zelfs de grondwet herzien om te beletten dat de president het parlement zou kunnen ontbinden, zoals Hofer had geïnsinueerd te zullen doen mocht hij het hebben gehaald. Maar de nieuwe president is nog niet geïnstalleerd want FPÖ-chef Strache heeft klacht ingdiend wegens vermoede onregelmatigheden.

Nieuwe parlementsverkiezingen, het absolute horrorscenario voor het establishment zijn ‘bingo’ voor de FPÖ, de donkerblauwe partij waar de Europese liberalen ooit zo mee pronkten maar die door de charismatische Jörg Haider in de jaren 90 meesterlijk werd gekaapt. Bij nieuwe parlementsverkiezingen zal de monstercoalitie van de nieuwe president uiteenspatten : rood, zwart en groen gaan dan elk hun eigen weg, met elk hooguit 20 % van de stemmen, terwijl de FPÖ met Strache of Hofer als kanselierskandidaat 40 à 50 % van de stemmen zal halen.

Hertekening van het politieke landschap

Wat Oostenrijk heeft te zien gegeven bevestigt een pan-Europese de trend: er is enerzijds de existentiële ‘Angst’ van de traditionele elites die twijfelen aan hun kunnen en anderzijds het besef van de burger die de machteloosheid van de traditionele elites en structuren doorziet: de ‘nieuwe kleren van de keizer’. Dat creëert ‘Politikverdrossenheit’ zoals het zo mooi klinkt in het Duits. Het Weense Institut für Marktforschung ontdekte dat één op vier Oostenrijkers elk vertrouwen in de politiek verloren heeft en daarvan heeft Hofer 75 % ingepikt. ‘Oostenrijk heeft genoeg vluchtelingen opgevangen’ vinden 60 % van de ondervraagden en daarvan heeft 70 % voor Hofer gestemd. De stem van vrouwen, traditioneel niet op avonturen gesteld, ging dus eerder naar Van der Bellen. Bij de stedelijke bevolking was dat, merkwaardig genoeg, ook het geval.

Wat in Oostenrijk gebeurde dreigt zich in heel Europa te herhalen. Overal hebben we ‘A perfect storm’, zoals de Nederlandse socioloog Cas Mudde het noemde. Enerzijds de overrompeling van Europa door asielzoekers, de galopperende islamisering en de toenemende terreurdreiging. Anderzijds de aanslepende financieel-economische crisis, de onontkoombare gevolgen van de globalisering en het fenomeen van de kleine luiden die steeds meer van de overheid verwachten, die nu al diep in de schulden zit: de spagaat van deze tijd.

Het nieuws uit Wenen is voor de Europese Unie meer dan een wake-up call. Brussel ligt al op ramkoers met Polen, eigenlijk met heel Oost-Europa en heeft er een grote kopzorg bij gekregen. Een FPÖ-kanselier in Wenen zou voor de bestuurders van de EU een rampscenario betekenen. Als Duitsland dan nog ingaat op de sirenenzang van Frauke Petry van AfD zullen in Berlaymont de rode lichten niet meer knipperen maar echt branden.