Het einde van WOII verdeelt Europa

Volgende week vieren we het einde van het einde van het grootste militaire conflict dat we tot nu toe hebben gekend. Tenminste, in Europa doen we dat. Met de onvoorwaardelijke overgave van Duitsland kwam er in Europa een einde aan de Tweede Wereldoorlog. Japan had toen nog enkele maanden te gaan, tot aan de monsterlijke inzet van twee atoombommen. Dat einde valt in Europa op twee verschillende data – en een sterker symbool voor de deling van Europa die al in de laatste dagen van de oorlog de kop opstak kan je niet bedenken. De onvoorwaardelijke overgave van Duitsland ging in op 8 mei 1945 om 23.01 uur. Omdat Moskou in een verschillende tijdzone ligt, is het op 8 mei om 23.00 uur in Moskou al 9 mei. Het gevolg is dat het einde van de Tweede Wereldoorlog op twee verschillende dagen valt.

Parade op het Rode Plein

U zal woensdag op het nieuws ongetwijfeld beelden zien van een grootse militaire parade op het Rode Plein in Moskou, inclusief stilaan schaars geworden zwaar gedecoreerde veteranen. U zal geen gelijkaardige beelden zien uit de VS of West-Europa. Voor Rusland is 9 mei hét moment bij uitstek waarop het vaderland gevierd wordt. Dit is echter lang niet altijd zo geweest. Stalin zag een jaarlijkse grootse herdenking van de oorlog niet zitten, wellicht omdat hij de heldenstatus van al die veteranen niet al te zeer wou oppoken ten koste van de eigen cultus. Het was wachten op Leonid Brezjnev tot de dag een officiële feestdag werd.

Onder Vladimir Poetin groeide de feestdag uit tot een soort funderingsmythe voor het moderne Rusland. Ten tijde van de Sovjet-Unie was de overwinning op nazi-Duitsland minder belangrijk. Wat telde was het vieren van de Oktoberrevolutie en het houden van een uitgebreide 1 meiparade, momenten waarop de communistische ideologie dik in de verf kon worden gezet. Met het wegvallen van het communisme en het uiteenvallen van de Sovjet-Unie, had Rusland geen echt historisch ijkpunt meer. Alles van voor de revolutie was uit het collectieve geheugen weggevaagd, het uiteenvallen van de Sovjet-Unie werd deels ervaren als een kruisgang met vele staties, en de Oktoberrevolutie of een 1 meiparade, daar was ook geen enthousiasme meer voor. Maar een heldhaftige oorlog, waar Rusland met een geweldige krachtinspanning het leeuwenaandeel in de overwinning op een verschrikkelijke vijand kon claimen, daar zag het moderne Rusland natuurlijk wel brood in.

Onder Stalin werd zelfs het reële aantal slachtoffers van de oorlog verzwegen. 7 Miljoen, daar hield men het op, en zeker geen man meer dan dat er Duitse slachtoffers waren. Pas Chroesjtsjov vermeldde in zijn befaamde toespraak voor het 20ste partijcongres in 1956 het echte aantal doden. Met 20 miljoen onderschatte hij het aantal dan nog ferm, want er stierven wellicht 27 miljoen Sovjetburgers Oorlog. Sovjetburgers, die benaming voor de slachtoffers is belangrijk. De viering van 9 mei, belangrijk Rusland, is meteen ook een mijnenveld in Oost-Europa. In 2010 zorgde een interview met Poetin zelfs voor een diplomatiek incident door de bijdrage en het leed van Oekraïne in de Tweede Wereldoorlog te minimaliseren. Het waren inderdaad naast de Russen vooral de Wit-Russen en Oekraïners die de zwaarste gevolgen van de oorlog droegen. Bega dus nooit de fout om te spreken over 27 miljoen Russische slachtoffers van Wereldoorlog II.

Bevrijdingsdag, officiële feestdag

In eigen land is 8 mei geen feestdag. Wie oud genoeg is, zal zich nog herinneren dat tot midden jaren zeventig 8 mei een vrije dag was op school. 8 Mei heeft hier nooit het statuut van een officiële vakantiedag gekregen. Iemand als Herman Van Goethem zou dat liever anders zien, maar ik ben het daar fundamenteel mee oneens. 8 mei is trouwens nergens in West-Europa een officiële feestdag. In een aantal landen waaronder België worden alle oorlogsslachtoffers herdacht op 11 november. In andere landen zoals Italië of Nederland viert men de datum van de effectieve bevrijding. Een grootscheepse herdenking van 75 jaar bevrijding is trouwens ook iets dat bijvoorbeeld in Antwerpen in 2019 op de agenda staat.

En wat met Duitsland? Voor Duitsland blijft 8 mei zowel de dag van de bevrijding van de dictatuur, althans in West-Duitsland, maar evengoed is het de Stunde Null, het moment waarop de Duitse staat tijdelijk ophield te bestaan en werd gesplitst, het land in puin lag en de lange weg van heropbouw en democratisering begon. Maar Duitsland heeft volgende week evengoed enkele data om zich aan op te trekken. Op 12 mei 1949 komt er een einde aan de Blokkade van Berlijn en wordt in het westen een bezettingsstatuut goedgekeurd dat opnieuw zicht geeft op Duitse soevereiniteit. Met de voorstelling van het Schuman-Plan over de oprichting van de EGKS op 9 mei 1950 en het toetreden van Duitsland tot de NAVO op 7 mei 1955 wordt de Bondsrepubliek Duitsland terug in de Westerse wereld geïntegreerd, de verdragen met Polen (11 mei 1972) en de DDR (11 mei 1973) normaliseren ook min of meer de betrekkingen met het Oostblok. Daarna bleef het voor Duitsland wachten tot het begin van de jaren 90 om Wereldoorlog II definitief af te handelen.