Premier met de minste electorale steun ooit

Alexander De Croo wordt premier met een partij achter zich die slechts 8,5 % van de Belgische bevolking wist te overtuigen. Nog nooit in de Belgische geschiedenis wist de partij van de premier zo weinig steun van de kiezer te krijgen. Hij mist daarmee de electorale basis om een geloofwaardige premier te zijn.

Meeste stemmen wint?

Over een goede maand trekken de Amerikanen naar de stembus. Geen enkele stembusslag ter wereld wordt zo druk besproken als die waarbij tot op vandaag nog steeds het machtigste ambt ter wereld wordt verkozen. Ook hier zullen de komende weken talrijke specialisten, opiniemakers en Amerikawatchers hun licht willen laten schijnen over die verkiezingen. Ongetwijfeld zullen ook verschillende van onze politici hun mening ten beste geven.

Met al evenveel zekerheid zal u de volgende maand meer dan eens te horen krijgen dat in 2016 niet Donald Trump maar Hillary Clinton de meeste stemmen kreeg maar naast het ambt greep, daarbij suggererend dat het Amerikaanse kiessysteem toch niet echt fair is. Nu is er natuurlijk geen enkel kiessysteem honderd procent eerlijk, en zeker als er al decennialang niets aan het systeem is veranderd zijn de redenen waarom het systeem is zoals het is niet meer altijd even duidelijk.

Ondemocratisch

De vraag is alleen of we in dit land wel zo goed geplaatst zijn om daar veel kritiek op te geven. De jongste regeringsvorming legt pijnlijk bloot dat het democratisch deficit in ons stelsel dodelijk groot is geworden. Het begint al met een zetelverdeling in de Kamer die geen rekening houdt met het effectief aantal uitgebrachte stemmen maar enkel met het aantal inwoners.

Het levert het vreemde spektakel op dat partijen met ongeveer evenveel stemmen meer zetels krijgen als ze aan de juiste kant van de taalgrens opkomen. Het is een vertekening die doet denken aan het verschil tussen de kiesmannen en de zogenaamde popular vote in de VS. Wie daar op wijst zou dus ook zo fair moeten zijn het eigen kiesstelsel op de korrel te nemen.

Premier uit een kleine partij

Erger is dat de kiezer, en dat dan wel in tegenstelling tot de VS, op geen enkele manier nog vat heeft op de aanstelling van de federale premier – toch nog altijd het belangrijkste ambt in dit land. Al was het maar doordat zijn regering via een eventuele herziening van de grondwet mee beslist over de toekomstige bevoegdheden van de deelregeringen in dit land. In het verleden was dat haast altijd eenvoudig en duidelijk. De partij die de meeste stemmen haalde leidde de onderhandelingen en leverde meestal ook de premier. Meestal wist je ook donders goed wie die partij als kandidaat premier naar voren schoof. De kiezer kon dus in het stemhokje ongeveer weten waar zijn stem toe ging leiden.

Maar die logische gang van zaken lijkt in België nu wel echt tot het verleden te behoren. En niet alleen heeft de kiezer er geen inbreng meer in. De hele procedure waarbij de premier wordt aangesteld is dusdanig ontransparant geworden dat men aangewezen is op de kruimels informatie die journalisten aan de poorten van de paleizen kunnen bij elkaar harken. Waarom juist mijnheer D. en niet mevrouw C.? De man in de straat heeft er het raden naar.

Niet overal

Bij verkiezingen in de buurlanden zijn er duidelijke kandidaten voor het leiderschap. De Britten, Amerikanen, Fransen, Duitsers… weten wie de kandidaten zijn wanneer ze hun stem uitbrengen, de keuze is helder. Ze weten bij het bekendmaken van de stembusuitslag wie de volgende jaren de politieke leiding van het land in handen heeft. In België krijgt men anderhalf jaar na de verkiezingen een premier die tot een partij behoort die de maand voor de verkiezingen zelfs pertinent weigerde een kandidaat premier naar voor te schuiven. De inhoud was belangrijker dan de poppetjes, heette het toen op hun verkiezingscongres.

Tot enkele weken voor de verkiezingen voorzitter Gwendolyn Rutten zich toch als kandidaat premier outte. Na 16 maand onderhandelen is de liberaal die zijn intrek in de 16 neemt van geslacht en naam veranderd. Verkiezingen verworden zo tot een zwarte doos waar de kiezer zijn stem in stopt en waar een schare leerling-tovenaars na maandenlange bezweringen een wit konijn uit tevoorschijn haalt. Of het resultaat van die onderhandelingsdans nog enig verband houdt met de reële verkiezingsuitslag – kom, dat zijn details waar we nu niet gaan over vitten.

De premier die geen kandidaat was

Alexander De Croo zal de geschiedenis ingaan als de premier die zonder kandidaat te zijn en met de minste electorale steun ooit de leiding van de regering in handen zal krijgen. Zijn partij behaalde slechts 8,5% van de stemmen en moest niet minder dan zes partijen laten voorgaan in aantal stemmen en zetels. Slechts twee premiers deden het ooit slechter: premier Wilmès toen ze in maart 2020 premier werd terwijl haar partij een electorale score van 7,6% had behaald en premier Paul Vanden Boeynants, die exact 42 jaar geleden de regering-Vanden Boeynants II vormde terwijl zijn PSC bij de verkiezingen in 1977 slechts goed was voor 7,3% van de stemmen.

Maar Wilmès II en Vanden Boeynants II waren interimregeringen. De ene was de opwaardering van een regering in lopende zaken om een gezondheidscrisis te bedwingen. De andere om op de winkel te passen tot aan de vervroegde verkiezingen. De Croo wordt geacht met een nauwelijks bestaand mandaat van de kiezer gedurende de volgende jaren in moeilijke omstandigheden een regering te leiden. En ja, ook premier Michel had finaal een relatief klein aantal van de Belgische kiezers achter zich. Alleen kon Michel er zich nog op beroepen dat hij zowel in Wallonië als in Brussel met zowat een kwart van de stemmen behoorlijk wat steun had en er telkens de tweede politieke partij was.

Geen brede steun

Met 13,6% van de stemmen in Vlaanderen – de Open VLD moet niet minder dan drie partijen laten voorgaan – en slechts enkele procenten in het Brusselse gewest kan De Croo zich moeilijk beroepen op een brede steun als premier. Hij slaagt er zelfs niet in om de meerderheid van de eigen taalgroep achter zich te krijgen. Ik ben echt benieuwd hoe dat er op een volgende Europese top aan zal toegaan wanneer Macron zich aan hem zal voorstellen als de president die een meerderheid van de stemmen wist te vergaren. ‘Hallo, ik ben Alexander De Croo, de premier waar 92,5 % van de Belgen niet op zat te wachten en wiens aanstelling 100 % van de Belgen verraste…’

Regeringen die voor de afgelopen jaren maar voor een derde van de tijd volheid van bevoegdheid hadden, jarenlang aanslepende politieke crises, premiers zonder noemenswaardige electorale basis: hoeveel men het de volgende dagen ook zal trachten te verbloemen, men moet nu toch al echt blind zijn om niet te begrijpen dat de democratie op Belgisch niveau terminaal ziek is.