Breek de kettingen los in de grot van Plato

Het succes van Vlaamse films en series in coronatijden maakt ons duidelijk hoe elke tijd behoefte heeft aan zijn eigen verhaal. De waarde blijkt niet afhankelijk van zijn esthetische kwaliteiten op zich, maar van de uitwerking op de kijker. Het Doorbraakartikel ‘Waarom geen Vlaamse politieke of historische films meer?’ van Freddy Sartor deed me rechtop zitten.

Wereld van schijnbeelden

Mag ik de hulp van Plato inroepen, de allegorie van de grot? Socrates merkt op dat het met de mens is gesteld zoals met gevangenen in een grot, geketend met de rug tegen de muur, het aangezicht onbeweeglijk gericht naar de wand van de grot. Achter de muur bevinden zich figuren die voorwerpen omhoogsteken als in een schaduwpoppenspel, want achter hen brandt een vuur dat licht verspreidt. Ik vraag me af of Sartor denkt dat de schaduwen de werkelijkheid zijn en de geluiden door de echo van de grot de echte geluiden, voortgebracht door de eigenlijke schaduwen?

Voor mij is het duidelijk: de wereld van de mensen in de grot is de wereld van de schijnbeelden, de zintuiglijk waarneembare wereld, de zichtbare wereld. Ik vermoed dat Sartor de metafoor hiervan uit het oog verloor, want het is de taak van filmeducatie om het oog van de ziel, niet het zintuiglijke oog, te richten op het Goede. Daarom zie ik het als mijn taak om als filmwetenschapper (VUB) én als bestuurder van het VAF (sinds 2015), Stichting Raoul Servais en Fonds Henri Storck enkele puntjes op de i te plaatsen.

Geloof me, het VAF doet degelijk werk onder leiding van de bevlogen intendant Erwin Provoost. De raad van bestuur is bemand met competente mensen die de hele samenleving vertegenwoordigen, van kunstinstellingen, experten uit het werkveld, over academische wereld tot de ondernemerswereld. De raad van bestuur handelt in volledige onafhankelijkheid volgens de regels van het deugdelijk bestuur.

Van Daens tot Niet schieten

Ik gebruik als bron het memorandum dat aansluit op de visienota 2018-2021 van het VAF. Ik lees dat in 1992 de film Daens van Stijn Coninx € 880 000 subsidies ontving. Omgerekend naar vandaag: € 1 425 000. Niet schieten van dezelfde regisseur ontving € 650 000 in 2017, het maximum subsidiebedrag dat het VAF vandaag aan een speelfilm kan toekennen. Dit zet aan tot nadenken, niet?

Ik verwijs ook naar het interview met Provoost in De Tijd (29/09/2018): ‘I have a dream, zegt de filmintendant: “Het is van Daens in 1992 geleden dat we nog eens hebben uitgepakt met een echt gróte Vlaamse film. Ik zou heel graag opnieuw met een Vlaamse film pronken waarvan we in het buitenland kunnen zeggen: “Dit is ons verhaal en onze geschiedenis.” Een film die iets vertelt over wie we zijn en waar Vlaanderen voor staat. Helaas is dat vandaag onmogelijk.’

Vergelijking met Nederland

Sartor schrijft: ‘In Nederland zijn er meer dan 100 filmhuizen’. Dit dient sterk genuanceerd. In Nederland zijn er een 40-tal filmtheaters (wat wij arthousebioscopen zouden noemen) met een volledige, dagelijkse programmering. Daarnaast zijn er een 70-tal theaters die, bijna zoals onze culturele centra, bv. gemiddeld tweemaal per week een film vertonen. (Zie: VAF Jaarverslag 2018)

Publiekswerking

Sartor schrijft: ‘Zo was het hoofd “Publiekswerving” (het is publiekswerking, niet werving. Dat is een andere invulling, nvda) van het VAF jarenlang betrokken bij de zeer omstreden beoordelingscommissies film (opgeheven na tal van onverkwikkelijke beslissingen ten tijde van Cultuurminister  Schauvlieghe).’

Schauvlieghe was minister van cultuur van 2009-2014. De auteur verwijst hier naar de periode waar deze beoordelingscommissie nog onder het Kunstendecreet ressorteerde. Dit zou pas later (medio 2014) bij het VAF worden ondergebracht. Deze kritiek is dus niet langer relevant, iedereen heeft een verleden.

Aanvraagdossiers

Het VAF geeft geen commentaar aan derden over aanvraagdossiers, ongeacht de uitkomst van de beoordeling. Ik kan hier als bestuurder niet ingaan op het al dan niet sneuvelen van projecten van Harry Kümel, Mark De Geest, Stijn Coninx of Robbe De Hert. Ik herinner me wel dat er extra steun vanuit het VAF gekomen is voor het afwerken van Robbe De Herts laatste documentaire.

Sartor schrijft: ‘… als het al geen spinoffs van tv zijn — met te vaak dezelfde acteurs’. Ik wil hier de kanttekening maken dat bv. de FC De Kampioenenfilms, De collega’s 2.0, … niet door het VAF werden gesteund, wel door het economische fonds ‘Screen Flanders’ waarbij een investering van 1 euro gemiddeld 7 euro aan economische return genereert.

Sartor schrijft: ‘Bovendien moet elke maker nadien bij het VAF de (slechte) bezoekcijfers gaan verantwoorden.’ Het gaat hier om makers (scenaristen, regisseurs en producenten) van speelfilms die door het VAF worden uitgenodigd voor een gesprek waar zij het volledige traject van het project overlopen, gaande van productie tot en met exploitatie. Het geeft de mogelijkheid aan alle partijen om terug te kijken op het project, naar wat goed liep en beter kon, en het is een kans om eventuele aandachtspunten aan bod te laten komen. Het gaat om een dialoog, zeker niet om een proces dat wordt gevoerd.

Cijfers

De slechte cijfers van 2019 kloppen spijtig genoeg, maar eerlijkheidshalve dient daar aan toegevoegd dat de cijfers van 2018 wel zeer goed waren. Door het beperkt aantal films dat het VAF steunt per jaar is het fair een balans over meerdere jaren te maken om het succes van een Vlaamse film te meten. Bovendien is bioscoop vandaag niet de enige maatstaf om succes te meten.

Weet dat het VAF werkt met een bepaald budget en volgens specifieke criteria, waardoor het nooit alles of iedereen kan ondersteunen. Een nee krijgen is nooit leuk, maar zelfs bij een nee is er nog een mogelijkheid tot herindiening, en er bestaat ook een beroepsprocedure.

Een happy end

Tot slot, ik waardeer ook bijzonder dat het VAF-team er vandaag alles aan doet om de sector zo goed mogelijk door deze coronacrisis te loodsen. Dat doen ze samen met de verschillende stakeholders. Enerzijds door het zo correct mogelijk in kaart brengen van de problemen, om op basis daarvan op korte en middellange termijn doeltreffende maatregelen te nemen. Anderzijds werkt VAF ook aan initiatieven die er moeten toe bijdragen dat wanneer deze nachtmerrie overmorgen achter de rug is de filmsector over de nodige veerkracht beschikt om weer op te staan en zich aan te passen aan de nieuwe realiteit.

Ik verwijs graag naar Three Billboards (2017). Ik ben ervan overtuigd dat we budgetgewijs dit in Vlaanderen ook kunnen maken. We moeten samen de relevantie van onze toekomstige films en hun bestaansrecht kunnen opeisen, inderdaad zowel voor de arthouse film als publieksfilm. Zowaar een happy end, Freddy!