Catalonië, een gemiste kans

Op 10 oktober verklaarde Puigdemont, president van Catalonië, die deelstaat na volksraadpleging gerechtigd tot het vormen van een republiek. Los van Spanje.  Puigdemont roept de Catalaanse onafhankelijkheid niet onmiddellijk en eenzijdig uit. Hij verkiest een met Spanje onderhandelde secessie en hoopt op internationale bemiddeling.

Een meerderheid van de Catalaanse parlementsleden steunt hem daarin. Diezelfde parlementariërs ondertekenden een onafhankelijkheidsverklaring waarin zij de regering mandaat geven de onafhankelijkheid de facto uit te roepen. Een ietwat warrige procedure, voor meer dan één interpretatie vatbaar. We hebben een vermoeden dat dit later niet zonder belang zal blijken.

Catalonië onder curatele?

Hoe dan ook. Spanje weigert elk debat. Het dreigt ermee bij toepassing van artikel 155 van de Spaanse Grondwet de Catalaanse regio onder Spaanse voogdij te brengen indien de onafhankelijkheid wordt afgekondigd. Scenario dat Puigdemont dus wenst te vermijden door het uitroepen van de republiek uit te stellen.

Bij redactie van deze tekst is onduidelijk of de Spaanse regeringsleider Rajoy de gebeurtenissen van 10/10 alsnog zal aangrijpen om de procedure van artikel 155 te starten zelfs al werd de onafhankelijkheid van Catalonië niet formeel uitgeroepen. Strikt genomen is dat binnen het Spaanse juridisch kader niet onmogelijk maar voor Rajoy politiek moeilijker haalbaar.

Geweld tegen bevolking

Het optreden van de Spaanse Guardia Civil bij de volksraadpleging toont dat de regering-Rajoy bereid is gewapend geweld te gebruiken tegen de Catalaanse bevolking. Zelfs al is dit geweld onnodig en manifest buiten proportie. Daarenboven blijkt dat Rajoy de Catalanen ook economisch wil treffen. Zo faciliteert Spanje Catalaanse bedrijven die het marktrisico in een naar zelfstandigheid evoluerend Catalonië niet willen ondergaan zich in Spanje te hervestigen.

Een niet onderhandelde afscheiding van Catalonië kan – om diverse, ook partijpolitieke redenen – op weinig begrip rekenen van de Europese lidstaten. Bij een eenzijdige onafhankelijkheid zou Catalonië buiten de Europese economische unie vallen. Wat de welvaart van het Catalaanse volk zal schaden. De Europese Unie beschouwt de Catalaanse kwestie als een interne Spaanse aangelegenheid maar laat wel afkeur blijken voor een eenzijdige Catalaanse afscheiding. Europa wil wel bemiddelen maar ‘acht dat onmogelijk zo lang de regering Rajoy zulks weigert’. Kortom, voorlopig doet de EU niets. Waarmee ze eigenlijk het unitaire Spanje steunt.

Catalaanse republiek of lege doos?

Vooreerst dit. Er bestaat geen twijfel dat het Catalaanse parlement een onafhankelijke Catalaanse republiek mag instellen. Zelfs al zou dit in strijd zijn met de Spaanse grondwet. Het volstaat te verwijzen naar het recht op zelfbeschikking van volkeren zoals dat in een democratische rechtsorde wordt geïnterpreteerd. Door het terugdringen van de Catalaanse autonomie, een proces dat zowat tien jaar geleden werd ingezet, ontzegt Spanje het Catalaanse volk het recht op democratisch bestuur. Het verspeelde zo alle legitimiteit tegenover dat volk.

Sommigen, waaronder ook parlementsleden uit zijn coalitie, verwijten Puigdemont dat hij het momentum voor een onafhankelijkheidsverklaring miste. De Catalaanse bevolking was door het referendum en door de gewelddadige Spaanse reactie daarop gemotiveerder dan ooit. Geen rationele maar een emotionele kijk. Want een onafhankelijk Catalonië dat niet minstens op internationaal begrip kan rekenen en dat door Spanje niet wordt aanvaard is een lege doos. Gevaarlijk bovendien. Kiezen voor niet onderhandelde secessie van een Spanje dat bij gebrek aan internationale druk volledige handelingsvrijheid heeft is een invitatie voor Spaans staatsgeweld en kan uitmonden in burgeroorlog. Los nog van de overweging dat een Spaanse repressie het Catalaanse onafhankelijkheidsstreven kan vernietigen.

Het Rajoy-scenario

Zo een vaart zal het wel niet lopen? En toch. De Spaanse overheid nam reeds represailles tegen de in haar ogen balorige Catalaanse administratie. Spaanse gezagsdragers dreigden met arrestatie van Catalaanse politici, ja zelfs met hun executie(!). Pro-Catalaanse websites werden geblokkeerd. Rajoy is zonder meer bereid het Spaanse strafrecht ten volle te benutten om het Catalaans separatisme uit te roeien. Strijdig met de mensenrechten? Zeker. Maar binnen de Spaanse rechtsorde zoals die wordt toegepast door de Spaanse regering en gebillijkt door Spaanse rechtbanken, legitiem.

De toepassing van artikel 155 plaatst de gehele Catalaanse democratie onder curatele. Spanje neemt dan leiding over het Catalaanse ambtenarenkorps, inclusief over de politie, kan de geldkraan naar Catalonië dichtdraaien, zal met veto’s beslissingen van de Catalaanse regering blokkeren. Met andere woorden, Catalonië wordt Spaans voogdijgebied. Burgerlijke organisaties, ook politieke partijen die zich verzetten en ijveren voor een vrij Catalonië wachten arrestaties en gedwongen ontbinding.

Wie het oneens zou zijn met de beslissing van Puigdemont dit scenario te vermijden of dat minstens te proberen moet maar eens aantonen dat het Catalaanse momentum zulke repressie zou overleven.

En voor wat dan, dat alles? Voor een louter theoretische Catalaanse onafhankelijkheid? Nu reeds blijkt Spanje bereid militaire middelen in te zetten om zijn politieke wil op te leggen. De Guardia Civil, een militair korps, blijft versterkt aanwezig in Catalonië. In dat eenzijdig uitgeroepen onafhankelijke Catalonië zal het revanchistische Spanje beschikken over een geweldsmonopolie. Een eenzijdig onafhankelijk verklaard Catalonië zal nog minder zelfbeschikking genieten dan de huidige Catalaanse deelstaat. In afwachting van nieuwe verkiezingen waar een moegestreden en economisch getroffen bevolking de Catalaanse onafhankelijkheid wegstemt. Want dat zal het draaiboek van Rajoy zijn.

Catalaanse burgeroorlog?

Het Catalaanse volk kan tegen zulke Spaanse greep naar de macht burgerlijk verzet plegen. Is daar zelfs goed in. De organisatie en inzet van de Catalaanse autonomisten is bewonderenswaardig. Lock-out van Spaanse ambtenaren, stakingen tegen Spaans beleid, belastingstaking, consumentenboycot. Genoeg mogelijkheden. Maar uiteindelijk glijdt zulke situatie onvermijdelijk af tot geweld. In Kosovo en in Kroatië ontaarde een vreedzaam protest tegen bezetting in een bruut militair conflict. Waarbij het zonneklaar was dat de Servische bezetter de geweldsescalatie wenste en uitlokte. Wie de beelden van het Catalaanse referendum zag en getuige was van de flagrante Spaanse provocaties weet dat ook minstens een deel van de Spaanse machthebbers een militarisering van het conflict niet ongenegen is. Omdat de kans op internationaal begrip voor een Catalonië in gewapende opstand zo goed als onbestaande zal zijn.

Onderhandelde afscheiding, ethisch juist en tactisch doordacht

Verspeelt Puigdemont met het uitstel van de Catalaanse onafhankelijkheid de kans op vrijheid voor zijn volk? Neen. Hij versterkt net de Catalaanse kansen op die zelfstandigheid. Hij neemt een tactisch juiste beslissing door Spanje een argument voor directe bezetting te ontnemen. En hij verhoogt de kans op internationale bemiddeling en externe druk op Spanje. En voor ons al even belangrijk, hij bespaart de bevolking een somber scenario van repressie, economische ruïne en waarschijnlijk burgeroorlog. Met andere woorden, de Catalaanse regering handelt juist door de weg van onderhandelde afscheiding te kiezen. Ethisch juist. En tactisch doordacht.

Zal dat opzet lukken? Wij hopen het. In de loop van volgende week weten we of Spanje het conflict op de spits wil drijven en Catalonië onder voogdij plaatst. Veel zal daarbij ook afhangen van de politieke discipline die de Catalaanse separatisten opbrengen. Een onmiddellijke onafhankelijkheidsverklaring kan heroïsch lijken, het is net dat waar Rajoy om vraagt. En het mooiste cadeau dat men het Spaanse staatsnationalisme kan doen, zou wel een val van de regering-Puigdemont zijn. Omdat de Catalaanse volksnationalisten het oneens zijn over de precieze geboortedatum van de republiek.

Hoe dit verhaal ook loopt, het zal Europa vroeg of laat dagen dat het de Catalanen menens is met hun onafhankelijkheid en dat Europa en Spanje meer baat hebben bij een onderhandelde boedelscheiding dan bij jarenlange civiele onrust. Als niet erger. Ook al in functie van de hoge Spaanse staatsschuld en wankele kredietwaardigheid.