China, ons lichtend pad

In 2014 lanceerde de Chinese overheid een systeem om meer controle te verwerven over haar burgers en bedrijven: de sociale kredietscore, een moderne Big Brother.

Dagelijkse monitoring

Het sociaalkredietsysteem is bijzonder efficiënt in het versterken van sociale controle. Men monitort het gedrag van individuele burgers en men beoordeelt het gedrag van diezelfde burgers. Aan de hand van die beoordeling krijgt elke burger een score. En die score wordt dan gebruikt om het gedrag bij te sturen met een straf- en beloningssysteem. Vertoon je gedrag dat de overheid als deugdelijk beoordeelt, krijg je punten extra. Vertoon je door de overheid ongewenst gedrag, worden punten afgetrokken. En door je lagere score verlies je vervolgens vrijheden.

Om je een idee te geven: voor je score wordt nu rekening gehouden met meer dan 1500 parameters. Als je je ouders niet regelmatig bezoekt kun je punten verliezen. Wat regelmatig is, wordt natuurlijk vastgelegd door de overheid. Heb je het aangedurfd te discussiëren met een ambtenaar? Puntenaftrek. In je jonge jaren eens durven spieken op een examen? Sociale kredietscore naar beneden.

Corona-arrest

Je kan ‘vrij’ kiezen welk gedrag je stelt maar als je het door de overheid wenselijke gedrag niet vertoont, kun je het recht verliezen om nog langer het vliegtuig te nemen om te reizen, of word je niet langer toegelaten tot restaurants. Vertoon je het gedrag wel dat door de overheid wordt gewenst, dán kan je genieten van privileges. Geen wonder dat ook Amnesty International dit al hekelde in haar rapporten over mensenrechten in China. Dit soort tirannieke ingrijpen in individuele vrijheden valt niet te rijmen met de Verlichting die het vrije Westen kenmerkt. Toch?

Is het dan niet vreemd dat we ons vandaag zelf onderwerpen aan net hetzelfde mechanisme? In de strijd tegen Covid19 kregen we huisarrest zonder dat daar een proces aan vooraf ging, laat staan een veroordeling. Een normaal sociaal leven werd ons maandenlang ontzegd, miljoenen kerngezonde mensen werden verboden te werken om een inkomen voor hun gezin te voorzien, scholen sloten waardoor jongeren het recht op onderwijs verloren, en zo kunnen we nog een tijdje doorgaan.

Rijk der vrijheid?

Naderhand kregen we dan de kans om ons een vaccin te laten toedienen dat het virus een halt zou toeroepen. Het vaccin als zaligmakende heilige graal is intussen door de feiten achterhaald. Ondanks een hoge vaccinatiegraad worden nog altijd heel wat mensen besmet met het coronavirus. Of dat laatste steevast een groot probleem moet zijn, durf ik overigens te betwijfelen. Hoe dan ook verdient ook dat een grondig debat. Ware het niet dat kritische vragen de vraagstellers al snel veroordelen tot het marginaliserende predicaat ‘anti-vaxxer’. Een beproefde tactiek om iemand het zwijgen op te leggen.

De vaccinatie is dus niet verplicht. Je kan vrij kiezen of je je laat vaccineren of niet. Alleen is ook die keuze niet restloos gebleken. Als je ervoor kiest om geen vaccin te nemen, stel je kennelijk niet het door de overheid gewenste gedrag. Dat blijkt onder andere uit uitspraken van niet onbelangrijke beleidsmakers zoals premier Alexander De Croo en de man van 5 miljoen, federaal minister van Volksgezondheid, Frank Vandenbroucke. De laatste bestaat erin te stellen dat je ‘vrijheden mag ontzeggen van wie niet gevaccineerd is’. Bij de eerste luidt het: ‘Iemand die niet gevaccineerd is, ontzegt de vrijheden van iemand rond zich heen. Je kunt dit niet aanvaarden. Daarom moet je dat vaccinbewijs wel kunnen gebruiken’.

En dat bewijs, in de vorm van een coronapas, geeft je dan het privilege om het gros van je fundamentele vrijheden opnieuw uit te oefenen. Wie niet is gevaccineerd wordt heel wat van die vrijheden ontzegd, tenzij hij zich elke keer opnieuw laat testen op Covid. Bij een negatieve test krijg je je rechten dan hoogstens voor 48 of 72 uur terug. Vroeg of laat moet je dat dan wel beu geraken, en stel je alsnog het door de overheid gewenste gedrag en laat je je uiteindelijk toch vaccineren, is dan de redenering. Moet de Volksrepubliek China met haar autoritaire bestuur dan echt ons lichtend pad zijn?

En hoe zit dat dan met die Verlichting en onze fundamentele vrijheden in ons vrije Westen?

Kanttekening

Immanuel Kant stelde het in 1794 al het scherp in z’n essay Beantwortung der Frage: Was ist Aufklärung?:

‘Verlichting is het ontkomen van de mens aan de onmondigheid waaraan hij zelf schuldig is. Onmondigheid is het onvermogen om je van je verstand te bedienen zonder de leiding van een ander. Je bent zelf schuldig aan deze onmondigheid als die niet veroorzaakt wordt doordat het je ontbreekt aan verstand, maar aan de vastberadenheid en de moed om je daarvan zonder andermans leiding te bedienen.’

Het is in hetzelfde essay dat Kant Horatius herneemt: ‘Sapere aude!’ Durf te denken. Een bijzonder actuele oproep die kan tellen. En laat gelijk ook anderen de vrijheid om dat te doen en ernaar te handelen. Want in het coronadebat is die vrijheid er kennelijk niet. Een werkpuntje zowaar.

Tegenargumentatie

‘Ja maar wat dan als een naaste een dringende hartoperatie of kankerbehandeling moet uitstellen omdat ziekenhuizen niet genoeg Intensive Care-bedden hebben? De niet-gevaccineerden dragen dan toch een verpletterende verantwoordelijkheid? Die mogen de gevolgen van hun keuze dan toch wel voelen zeker?’

Vooreerst moet het onderscheid worden gemaakt tussen het virus en de coronamaatregelen. Het virus kan dan wel iets zijn wat ons is overkomen, de manier waarop we ermee omgaan is niet iets wat ons is overkomen. De manier waarop we omgaan met de aanwezigheid van het coronavirus is de optelsom van beleidskeuzes die worden gemaakt. Er zijn dan ook landen die, niet met minder succes, compleet andere keuzes maken dan het onze.

Schaarste creëer je zelf

Als onze overheid, enkele dagen geleden nog maar, de ziekenhuizen opdraagt om een kwart van de Intensive Care-bedden vrij te houden voor opnames naar aanleiding van een coronabesmetting, ook al blijven die bedden vervolgens leeg, dan is het de overheid die een kunstmatige schaarste aan IC-bedden creëert voor andere dringende medische zorgen. Gelukkig heeft men die maatregel voorlopig alweer on hold gezet.

Komt daar nog eens bij dat de overheid daarbij geen rekening houdt met bedden die al gesloten zijn wegens personeelstekort. Met andere woorden: met deze beslissing vallen méér dan een kwart van de IC-bedden weg voor andere dan Covid-zorg. Of niet-gevaccineerden hier schuld aan hebben durf ik te betwijfelen.

Dat die indruk van schuld wel wordt gewekt, en met succes wordt versterkt door zelfs de premier en ministers van Volksgezondheid, komt de overheid natuurlijk goed uit om de sociale druk op die groep mensen nog op te voeren en zo het inperken van vrijheden door middel van een sociaalkredietsysteem naar Chinees model verder te zetten.

Wat met de sociale zekerheid?

Bovendien is de redenering dat iemand die een keuze maakt, met mogelijks een negatieve impact op de eigen gezondheid, als het fout loopt maar op de blaren zitten, bijzonder kwalijk. Dat zou namelijk betekenen dat ook verstokte rokers die longkanker krijgen, obese mannen die al twintig jaar teveel eten en te weinig bewegen, en brokkenrijders die dronken achter het stuur kruipen en vervolgens met de wagen van de weg geraken, niet moeten rekenen op de sociale zekerheid voor geneeskundige verzorging. Mogen we ervan uitgaan dat we dit pad niet willen bewandelen? Waarom zouden we kerngezonde burgers dit aandoen? Mensen die enkel de vrije keuze nemen om een vaccin aan zich te laten voorbijgaan?

Durf te denken. Onderga niet langer de verdeel en heers-strategie waarbij gevaccineerden en niet-gevaccineerden, vaak vrienden of familie, tegen elkaar worden opgezet. Zolang we dat wel doen, geven we de overheid steeds meer macht waarmee die overheid ons doen en laten niet alleen op de voet volgt maar ook steeds meer bepaalt. Laat ons weigeren om nog langer mee te stappen in de buitensporige controledrift van de overheid. Dit is toch China niet?