De dood is geen beleidsinstrument

CM-voorzitter Luc Van Gorp doorbrak begin deze week de rust van de paasvakantie, toen hij in een interview met Het Nieuwsblad opperde dat het ouderen die hun leven als voltooid beschouwen, zou moeten worden toegelaten om hun leven te beëindigen. Voor Van Gorp zou dit niet enkel een erkenning zijn van hun autonomie, maar ook een oplossing voor de problemen die gepaard gaan met de toenemende vergrijzing.

Ook al zijn de intenties van de CM-topman ongetwijfeld zuiver (enkele maanden geleden brak hij nog een lans voor onvoorwaardelijke hulp aan ouderen die dementerend zijn), de achterliggende logica van zijn standpunt is kwalijk. Het voornaamste pijnpunt is dat de zorgbehoevende mens in zijn redenering niet langer het uitgangspunt is, maar wel het systeem rond de zorg. Zo worden doel en middel met elkaar verwisseld. Het gaat niet meer over hoe aan iedere oudere de juiste zorg kan worden geboden, maar over hoe het zorgsysteem kan worden ontzien en gevrijwaard. Nochtans is het een basisaanname in de (zorg)ethiek dat de mens altijd als doel wordt benaderd en niet als middel.

Ouderen als slachtoffer 

Natuurlijk vallen de pijnpunten die Van Gorp aanhaalt niet te ontkennen. Het groeiend aantal zorgbehoevende ouderen, het gebrek aan (betaalbare) plaatsen in woonzorgcentra, het nijpende personeelstekort, … vormen een reële bedreiging voor de kwaliteit van de ouderenzorg. Van Gorp laat echter na om de meer fundamentele vragen te stellen. Op basis van welke principes werd de ouderenzorg de afgelopen decennia georganiseerd? En welke impact hadden zij op de kwaliteit van de ouderenzorg?

Alle verdiensten van Mieke Vogels ten spijt, die dapper de verdediging van Van Gorp op zich nam, maar ouderen worden wel degelijk als ‘wegwerpproducten’ benaderd. De laatste decennia werd de ouderenzorg geënt op een marktlogica. Eigen aan dit marktdenken is dat de waarde enkel wordt bepaald door winst. De zorgsector bleek de afgelopen jaren een interessante, want lucratieve investering. Dat de marktlogica zich hier (wederom) in haar meest ruwe vorm toonde, werd duidelijk toen de Vlaamse regering zich vorig jaar genoodzaakt zag om grenzen te stellen aan het winstbejag in de sector van woonzorgcentra. Nu het vet van de soep is, is investeren heel wat minder aantrekkelijk. Ouderen werden dus wel degelijk geïnstrumentaliseerd en nu gelost als ‘investeringsproduct’.

Het meest kwalijke echter aan het pleidooi van Van Gorp is dat hij een beeld versterkt dat al vele jaren leeft, namelijk dat ouderen er op een gegeven moment ‘te veel’ aan zijn. Wie zorgbehoevend is, wordt gepercipieerd als een last. Om hun omgeving te ontzien (en niet als dusdanig te worden beschouwd), zoeken veel ouderen naar een manier om hun omgeving te ‘ontlasten’. De gedachte om het eigen leven actief te beëindigen wordt zo langzaam een reële optie. De vraag die zich opdringt, is of hier nog wel kan worden gesproken over een autonome en vrije beslissing.

Onvoorwaardelijke zorg

De overweging die Van Gorp opwerpt, laat zich bovendien niet beperken tot één domein en roept heel wat bijkomende vragen op. Ook andere zorgbehoevende groepen zouden tot het besluit kunnen komen dat zij een te grote last zijn geworden voor hun omgeving of de hele samenleving, zoals mensen met een chronische ziekte of psychische aandoening. Ook de (geestelijke) gezondheidszorg staat vandaag onder druk, dus misschien zou het niet slecht zijn als ook deze groepen zich de vraag zouden stellen of hun leven niet voltooid is?

Van Gorp merkt op dat het taboe rond de dood moet worden doorbroken. Daar valt veel voor te zeggen, maar de dood mag nooit een oplossing zijn voor beleidsproblemen (en al zeker niet voor problemen gecreëerd door een bepaald beleid). Onvoorwaardelijke zorg voor wie het nodig heeft, hoort de leidraad te zijn van het zorgbeleid. Of dat mag toch verwacht worden van een christelijk geïnspireerde beweging…