Catalaanse referendum: het Charlottesville van de Europese Unie

U hoeft geen Catalaanse vlag uit te hangen om belanghebbende te zijn in het referendum. Er staat veel meer op het spel dan de onafhankelijkheid van één natie. Dat laatste is uiteraard aan de Catalanen zelf om hierover te oordelen. Maar de Catalaanse kwestie maakt vooral een einde aan de illusie dat de Europese Unie een unie van burgers is.

De bange stilte van de EU

De Europese Unie is een Unie sui generis. De EU is niet zomaar een intergouvernementele organisatie zoals bijvoorbeeld de Verenigde Naties of de Wereldhandelsorganisatie. In het Verdrag van Lissabon staat te lezen dat u en ik EU-burgers zijn. Want de EU is meer dan een samenwerkingsverband tussen landen. De EU is een ‘unie van burgers’, zo werd ons onlangs nog voorgehouden tijdens de State of the Union van Commissievoorzitter Jean-Claude Juncker.

Voor wie deze gedachte hoog in het vaandel hield, is de Europese apathie ten aanzien van het Catalaanse referendum een koude douche. De Europese bureaucratie reageert op zowat alles: Fipronil in onze kippen? Een taskforce is al onderweg. Maar het Schumanplein bleef de afgelopen weken schrikbarend stil toen er vragen kwamen over het Catalaanse referendum. Woordvoerders kwamen niet verder dan de uitleg dat dit een ‘binnenlands gegeven’ is. Welnu: zowat alles in Europa is een binnenlands gegeven. Ook het Brexit-referendum was notabene een binnenlandse aangelegenheid aangezien u en ik onze stem hierover niet hebben kunnen uitbrengen. Maar dit weerhield het kruim van de EU zich er niet van om ongezouten hun mening over de Brexit mee te geven.

Het laffe gelegenheidslegalisme van de EU

Bijzonder pijnlijk is het ‘argument van de rechtsstaat’: het Catalaanse referendum is tegen de Spaanse grondwet, luidt het dan. In Polen en Hongarije wordt de democratie en de scheiding der machten met voeten getreden, maar dit gebeurt tenslotte ook binnen het grondwettelijke kader. Terecht weerhield dit laatste de EU er niet van om zich fel uit te spreken tegen de politieke ontwikkelingen in deze landen. Dat men nu het legalistische principe hanteert ten aanzien van de Spaanse grondwet is lachwekkend. Als de Europese fine fleur zich al moet verschuilen achter een constitutie die de civiele politie op bevel van een politiek benoemde procureur onder bevel laat staan van een generaal die gecast lijkt uit een Kuifje-album, dan is armoe troef.

De gelegenheidsclowns blijven weg deze keer

Laten we meteen een misverstand uit de wereld helpen: de EU is géén unie van burgers, de EU is een verbond van soevereine staten die zich zo weinig mogelijk inlaten met elkaars binnenlands politiek. Een samenwerkingsverband zoals er veel zijn: niets sui generis, maar juist heel gewoontjes. Een gepimpte en gemarketeerde Volkenbond. Want de Europese verlichtingswaarden – onze soft power – die we buiten Europa zo hoog in het vaandel dragen, durven we intern niet af te dwingen van onze directe partners. Op het Maidanplan in Kiev hitste eurofederalist Guy Verhofstadt de menigte op. Bij het uitbreken van de Arabische Lente was het dringen om de eerste vlucht naar het Caïro te nemen. En na de uitslag van het Brexit-referendum kon dezelfde Guy Verhofstadt niet snel genoeg zijn steun uitdrukken voor Schots lidmaatschap van de EU … nadát de Britten beslist hadden de Unie te verlaten uiteraard. Maar vandaag geen Guy Verhofstadt te zien op de Ramblas.

De veelgeroemde waarden van de EU stellen niets meer voor

De waarden die de EU naar buiten uitdraagt, kan, wil of durft ze intern niet afdwingen. Vandaar de totale apathie van het Europese kruim ten aanzien van de Catalaanse verzuchtingen. De Europese bureaucratie wordt gelukkig een handje geholpen door de intellectuele vadsigheid van de internationale media, die eenvoudig de debatfiches van de Spaanse diplomatie naar binnen lepelen.

‘Europa’ is dus een Europa van soevereine lidstaten, niet van burgers. Want elke overheid die het goed meent met haar eigen onderdanen kan niet anders het geweld veroordelen ten aanzien van een legitiem en democratisch proces. Het Catalaanse referendum is het Charlottesville van de Europese Unie. Net zoals Donald Trump de kans heeft gemist om racisme streng te veroordelen, heeft de EU de kans gemist om het onderdrukken van haar onderdanen te veroordelen. En net zoals Charlottesville het einde betekent van het moreel leiderschap van Donald Trump, zo betekent de totale apathie ten aanzien van de democratische verzuchtingen van een Europese natie het einde van het morele leiderschap van de EU. Voorgoed.