De sociale verzekeringsmaatschappij

Een tijdje terug schreef ik op Doorbraak een stukje over de hervorming van het fiscaal systeem met als pijlers verantwoordelijkheid, onder het motto ‘de belaster betaalt’ én rechtvaardigheid, met als bekende slagzin ‘de sterkste schouders dragen de zwaarste lasten’.

Kort daarna kwam de hele klimaatbeweging op gang, waardoor dit fiscaal intermezzo brandend actueel werd. Ik eindigde met de stelling dat ook de sociale zekerheid toe is aan een make-over  om draagvlak en rechtvaardigheid te creëren voor het fiscaal systeem.

Wat later kreeg ik van Doorbraak de gelegenheid om de klimaatnimby te analyseren. In dit stuk leest u ook reeds de noodzaak van een hervormd fiscaal en sociaal stelsel.

Een onzekere toekomst voor de sociale zekerheid

De sociale zekerheid, voor de ene een uitkeringsparadijs en voor de andere een gierig kafka-instituut, wordt wel eens vaker in vraag gesteld… en terecht. Onlangs nog liet Bart De Wever verstaan dat één van de belangrijkste poten van de sociale zekerheid, de pensioensuitkering, aan een modernisering toe is. Ook over die andere erg belangrijke bestaansreden van het sociaal opvangnet, de werkloosheidsuitkering, hebben Bart De Wever (en andere collega’s ter rechter zijde van de economische realiteit) hun vragen.

De MV of maatschappelijke verzekering

Deze naam geeft juister weer waarvoor de Rijksdienst voor de Sociale Zekerheid (RSZ) staat… of zou moeten staan. De sociale zekerheid is in principe een verzekering tegen verarming of beter nog tegen financiële pech en wordt verplicht gefinancierd door de gehele maatschappij.

Eigen aan een verzekering is de voorwaardelijkheid van de dekking. Bij voorval X zal de verzekeraar bedrag Y uitkeren indien voorval X aan specifieke voorwaarden voldoet. Experts zullen de voorwaarden controleren en al dan niet erkennen. Met dit verzekeringsprincipe wordt in veel domeinen van de sociale zekerheid vrij laks omgegaan, waardoor het hele systeem erg fraudegevoelig is.

Te veel pechvogels

Iedereen kent in zijn of haar omgeving meerdere mensen die tijdens hun leven onterecht één of meerdere uitkeringen ontvangen hebben. Denk maar aan al diegenen die er bewust voor gezorgd hebben om ontslagen te worden, die hun werkloosheid bewust aanhouden, die 100% werkbekwaam thuis zijn wegens zogezegde ziekte of ongeval, die een terugbetaling ontvangen van een doktersbezoek om een ziektebriefje op te halen voor een geveinsde ziekte, enzovoort!

De voorwaardelijkheid van onze sociale verzekering is niet voldoende streng en daarbovenop laat de controle te wensen over. Een pretpark voor het profitariaat! De verantwoordelijke burger betaalt dubbel de prijs van deze verzekeringsfraude, want wie de polis aanspreekt, draagt meestal niet bij tot het verzekeringsfonds.

Een oneerlijke polis

De uitkeringskas van onze sociale verzekeringsmaatschappij wordt gespijsd door werknemers en werkgevers, via vaste percentages op de brutolonen. Het zou veel transparanter zijn wanneer de sociale zekerheid wordt gevoed via de verdeling van de gewone fiscaliteit, zoals dit ook gebeurt met alle andere diensten en voorzieningen die de overheid ter beschikking stelt.

Een ander belangrijk effect is de druk op arbeid die erg hoog is mede door het systeem van sociale zekerheidsbijdragen. Maar goed, het principe is ietwat hetzelfde: de sterkste schouders dragen de zwaarste last. De hoogste lonen dragen in absolute cijfers meer bij aan de kas. Maar die sterkste schouders krijgen in sommige situaties ook een hogere dekking wanneer zij uitkeringsgerechtigd zijn.

Dit principe loopt dan weer niet gelijk met de andere dienstverleningen van de overheid. De sterke schouders die meer belastingen betalen krijgen geen betere postbedeling of betere wegen ter beschikking. Concreet betekent dit dat iemand die tijdens de actieve levensloop meer kansen kreeg door zijn of haar sociale en financiële situatie, ook meer kansen krijgt tijdens de inactieve periodes. Denk maar aan werkloosheidsuitkering of pensioen.

Bestaansminimum als basis voor verzekering tegen loonverlies

Om een strenge en rechtvaardige sociale zekerheid te creëren, is een transparant en simpel systeem gebaseerd op een logische parameter noodzakelijk. En wat is er inzake financiële nood beter geschikt dan het bestaansminimum of leefloon? Om te beginnen moet dit bedrag een minimale welvaart ruim dekken. Een correcte indexering op basis van een goederen- en dienstenkorf, aangepast aan de noden van het moment, is daarom cruciaal. Het bestaansminimum is eigenlijk een soort basisinkomen, maar dan voorwaardelijk. Dit basisinkomen dekt de gemiddelde kosten die gepaard gaan met een gemiddelde basiswelvaart. Iedereen die aan de juiste, erg strenge voorwaarden voldoet, heeft recht op deze uitkering.

Ditzelfde bedrag kan wat mij betreft ook gebruikt worden als dekking voor éénieders pensioen of werkloosheidsuitkering. Wanneer mensen met een hoger loon terugvallen op dit uitkeringsbedrag, is hun levensstandaard van ondergeschikt belang. Het gaat niet op dat uitkeringen de eventuele luxe van het te vervangen loon moeten compenseren.

Pensioen als verzekering tegen werkonbekwaamheid wegens ouderdom

Een pensioen is mijns inziens bedoeld om een periode te overbruggen waarin het niet meer evident is om te werken omwille van ouderdomsverschijnselen. Dit is geen uitkering om zolang mogelijk te kunnen genieten van een systeem zonder hiertoe nog aanzienlijk bij te dragen.

Deze uitkering gaat naar eenieder die de pensioengerechtigde leeftijd heeft behaald. Buiten het behalen van deze leeftijd is er ook nog een andere factor die bepaalt hoeveel deze uitkering bedraagt, namelijk het aantal gewerkte jaren. Zowel de pensioenleeftijd als het aantal gewerkte jaren dienen geijkt te worden aan de levensverwachting. De actuele hervorming zet de pensioenleeftijd op 67 jaar en het aantal gewerkte jaren op 45. De gemiddelde levensverwachting bedraagt 83 jaar. Dit wil zeggen dat een pensioen gemiddeld 16 jaren zal duren. De pensioenleeftijd is bijgevolg gelijk aan de gemiddelde levensverwachting minus 16 jaren. De pensioenleeftijd evolueert dus logischerwijze jaarlijks mee met de levensverwachting, zowel naar boven als naar beneden. Doet men dat niet, dan hervormt men in se het pensioenstelsel steeds wanneer de levensverwachting wijzigt. En als ik mij niet vergis, hervormt links dit stelsel niet al te graag?

Het aantal gewerkte jaren nodig om de hoogte van het pensioen te bepalen moet met eenzelfde principe bepaald worden. Als ijkpunt wordt een aantal gewerkte jaren van 45 genomen voor een volledig pensioen bij een levensverwachting van 83 jaar. Ook deze evolueren dus gelijktijdig, zodat bij een levensverwachting van bvb 84 jaar het aantal gewerkte jaren om toegang te krijgen tot het volledige pensioen 46 zal bedragen.

Omdat rechtvaardigheid en maatschappelijk nut steeds een uitgangspunt vormen, zijn enkele uitzonderingen of beperkingen van toepassing op deze uitkering. Denk maar aan studie, zware of gevaarlijke knelpuntberoepen, ziekte en werkloosheid. Deze specifieke periodes kunnen onder bepaalde voorwaarden en in bepaalde mate worden verrekend met het aantal te werken jaren.

Ontslagen? De verzekering komt tussen… even toch

Niet iedereen die werkloos wordt heeft zomaar recht op deze uitkering. De werkloosheid moet het gevolg zijn van de keuze van de werkgever en mag niet gebaseerd zijn op dwingende redenen zoals diefstal, dronkenschap, agressie, enzovoort. Ook de werkgever dient gecontroleerd en indien nodig gesanctioneerd te worden. Het zou niet het eerste geval zijn waarbij een werkgever de reden van ontslag verbloemt zodat de werknemer rustig kan genieten van een uitkering en de werkgever zonder teveel conflict de overeenkomst kan opzeggen.

Al zou voor mij het bedrag van de werkloosheidsuitkering gelijk mogen zijn aan het leefloon, is een beperking in de tijd van deze uitkering cruciaal. De voorwaarden voor het verkrijgen van een leefloon zijn namelijk anders dan deze van de werkloosheidsuitkering. Eén à twee jaar moet volstaan. Indien men daarna nog steeds behoeftig is, kan men een leefloon-uitkering aanvragen.

Verzekerd tegen… kinderen

Het hebben van een kind is een keuze, net als het hebben van een huisdier. Wanneer iemand deze keuze maakt, mag de maatschappij ervan uitgaan dat deze persoon op alle vlakken klaar is om de gevolgen van deze keuze te dragen. Het is daarom onlogisch dat zulke keuze deels op de schouders van de gehele maatschappij terechtkomt. Iemand die ervoor kiest om geen of weinig kinderen te hebben wordt gediscrimineerd tegenover diegenen die ervoor kiezen om respectievelijk wél (of veel) kinderen te hebben. De keuze om deze uitkering progressief te maken versterkt de onlogica.

Via het systeem van belastingen worden er al tal van kortingen toegekend voor het ten laste hebben van kinderen. Wat mij betreft kan deze dekking dus geschrapt worden uit de sociale verzekeringspolis.

Maar omdat volwassenen onverantwoordelijke daden kunnen stellen, waardoor ze ongewenst ouders worden of waardoor ze iemand anders (ongewild) ouder maken, moeten we er wel voor zorgen dat kinderen zelf nooit slachtoffer worden van een zwakke financiële situatie van de ouder(s). Daarvoor bestaat reeds een oplossing, genaamd het leefloon.

Een sociale verzekering met de hoofdletter S

Door de verzekering erg streng voorwaardelijk te maken en grondig te controleren, creëert de overheid een échte sociale zekerheid, met de nadruk op zekerheid.

Mensen die geen nood hebben aan dekking kunnen geen aanspraak maken op uitbetaling van de polis. Zo blijft er veel meer over om diegenen die wel met een schadegeval zitten de correcte uitkering te voorzien. Denk maar aan de terugbetaling van dure medicatie voor zeldzame ziektes, het voorzien van psychologische hulp aan verloren zielen of een pensioen dat een zuinig maar goed leven dekt.