Feest van de arbeid?

De herkomst van 1 mei als ‘Dag van de arbeid’ is nogal warrig en woelig. Oorspronkelijk had die dag in de verste verte zelfs niks met arbeid te maken. Het was een volksfeest ter ere van de lente, om de heropbloei van de natuur te vieren en de hoop op een vruchtbare oogst uit te spreken. Het is pas in de late 19e eeuw dat het de dag van de sociale strijd werd. Een aantal gebeurtenissen en verzuchtingen uit de geschiedenis vormden de kiem waaruit deze ‘rode’ dag ontstond.

Al in de 9e eeuw verwoordde koning Alfred de Grote van het Engelse Wessex de idee van een evenredig verdeeld etmaal, namelijk 8 uur werken, 8 uur vrije tijd, 8 uur slapen. Veel verder dan woorden kwam de koning niet (sommige zaken veranderen nooit), maar het idee bleef wel sluimeren en dook in de 15e en 16e eeuw regelmatig op onder ambachtslieden. Met de verlichting (18e eeuw) en de daarop volgende industrialisering ontkiemde het idee pas echt. Robert Owen, een Britse sociaal bewogen ondernemer, pleitte er aan het begin van de 19e eeuw voor om de achturige werkdag in te voeren in werkplaatsen en fabrieken. Vanaf dan kreeg de idee van de achturige werkdag een vaste plaats in de sociale strijd van de arbeiders.

Maar waarom dan 1 mei? De datum werd gekozen in de Verenigde Staten, hoewel zij hun ‘Labor Day’ in september vieren, maar daarover later meer. De keuze viel dus op 1 mei omdat dat ‘Moving Day’ was in de VS, de dag waarop arbeidscontracten al dan niet verlengd of vernieuwd werden en de dag waarop gezinnen waarvan de kostwinner elders een contract kreeg, verhuisden naar een woonst dichter bij de werkplek. Later kreeg de datum een meer symbolische betekenis, als gevolg van de ‘Haymarket-affaire’.

Bomaanslag in Chicago

In de 19e eeuw was Chicago de snelst groeiende industriestad van de VS. Alle aandacht ging vooral naar die groei en de winsten die ermee gepaard gingen en allerminst naar de erbarmelijke omstandigheden waarin de arbeiders moesten werken. Met de opkomst van vakverenigingen werden die arbeiders echter ook mondiger en stelden ze steeds vaker en luider de wantoestanden aan de kaak. Dit leidde tot een bijzonder gespannen sfeertje aan het begin van de jaren 1880. Naast de arbeidsomstandigheden, de lange werkdagen en de lage lonen, waren vooral de ‘zwarte lijsten’ een doorn in het arbeidersoog. Iemand die in die tijd ontslagen werd, kwam ook op een officieel niet bestaande, vandaar zwarte, lijst terecht die circuleerde onder fabriekseigenaren en raakt zo nergens meer aan werk. 

Begin 1886 braken er onlusten uit bij McCormick, een fabriek voor landbouwmachines, naar aanleiding van een aantal ontslagen. De directie besloot daarop de fabriek te sluiten, iedereen te ontslaan en daarna weer te openen met duizend nieuwe arbeiders. De vakbonden riepen op de aanwervingen te boycotten en ondanks de grote armoede en werkloosheid daagden amper 300 arbeiders op. Gesterkt door deze acties braken ook elders in Chicago stakingen uit en werd beslist om vanaf 1 mei te demonstreren voor een achturige werkdag en tegen de zwarte lijsten.

De eerste dagen verliepen de demonstraties relatief rustig, maar op 3 mei werd de sfeer een stuk grimmiger. De demonstranten belaagden werkwilligen met stokken en stenen en de stad besloot de politie in te zetten om de orde te herstellen. Die trad bijzonder fors op, waardoor de gemoederen nog meer opgehitst raakten. Uiteindelijk viel er één dode bij de demonstranten en verschillende gewonden bij zowel arbeiders als politie. De volgende dag spraken de kranten echter van een groot bloedbad, wat de vijandige houding compleet ten top dreef. De demonstraties van 4 mei verliepen woelig en toen ze uiteindelijk eindigden op Haymarket, een groot plein in het midden van de stad, verscheen een grote groep politiemannen, die oplegden de bijeenkomst te beëindigen. Uit het niets werd toen plots een bom naar de politie gegooid. Opgeschrikt door de knal begonnen de politiemannen in het wilde weg op de menigte te schieten. Uiteindelijk vonden 7 politiemannen de dood. Hoeveel demonstranten er stierven werd echter nooit vastgesteld.

Politiek geladen

Twee jaar na de rellen, in 1888, besloot de Amerikaanse vakbondsfederatie om voortaan altijd op 1 mei te demonstreren voor dezelfde doelen als de dag van Haymarket: achturige werkdag, meer loon, betere arbeidsvoorwaarden. Dit voorstel werd ook elders in de wereld door arbeidsorganisaties overgenomen. In de VS zelf vond de 1 mei-demonstratie echter maar één keer plaats, in 1890, daarna werd ze door president Cleveland verplaatst naar de eerste maandag van september. Hiermee wilde men vermijden dat 1 mei de herdenkingsdag van de rellen zou worden.

Elders in de wereld werd de eerste mei de dag waarop de sociale verworvenheden gevierd worden, al dan niet in de vorm van een vrije dag die gevuld wordt met optochten en bijeenkomsten van werknemers, vakbonden en politieke partijen. De dag is dan ook sterk politiek geladen en vaak genoeg proberen extremistische groeperingen van zowel rechtse als linkse signatuur, deze dag op te eisen ‘als echte verdedigers van de rechten van de gewone man’.  Het meest bekende misbruik van de eerste mei is dat van nazi-Duitsland in 1933. Op 10 april van dat jaar riep de regering van Hitler 1 mei bij wet uit tot een betaalde ‘feestdag van de nationale arbeid’. Op die manier wist Hitler een groot aantal vakbondsleiders naar Berlijn te lokken om ze vervolgens op te pakken en naar concentratiekampen te sturen.

1 mei is dus zeker geen dag als een andere. Hij is de heraut van betere tijden, met de meiklokjes als boodschappers van de heropleving van de natuur en de optochten en toespraken als herdenking van de sociale strijd. Geniet er maar met volle teugen van.

Foto © Reporters