Het rood keert altijd terug

Enkele reflecties na de eerste BRUZZ-TV-episode: ‘De Innovation: complot of complottheorie?’, over de waarachtigheid van een sleutelroman door de auteur Johan Swinnen vanHappening. De aanslag in de Inno. (Uitgeverij Vrijdag).

Impact

Ik besef sinds de docu-reeks online is (dinsdag 20 februari) door de steunende, kritische maar massale reacties dat mijn verantwoordelijkheid als auteur van een sleutelroman over de aanslag op de Inno 22 mei 1967 groot is. Ik wilde nooit een vrijblijvende roman schrijven, maar toch: ik ben verwonderd door de vele reacties.

Het schrijfproces en mijn wetenschappelijke aanpak van het Vrij Onderzoek (40 jaar VUB-expertise!) met historische kritiek en een wetenschappelijke methodologie als uitgangspunt in mijn twintig jaar lang Inno-onderzoek van alle raadpleegbare (inter-)nationale archieven en talrijke interviews vormden de basis voor mijn vorig jaar in mei verschenen roman Happening. De breed aangenomen grenzen tussen goed en kwaad deden me kiezen voor het concept van een roman omdat het meer mogelijkheden gaf om het complexe extreem-linkse klimaat anno 1967 aanschouwelijker aan te tonen, alsook mijn eigen ervaringen als dertienjarige en de daaropvolgende linkse jaren bij AMADA. Dat gaf ook ruimte aan rebelse personages in mijn boek als Delphine en Gaston: zij zitten vol ambiguïteit, kleinmenselijke ambities en zijn gevoed door ideologische motieven om zich zo nodig tot de dood te verzetten tegen het USA-imperialisme.

De mooiste complimenten krijg ik van lezers (van alle generaties) dat de waarachtigheid van de sfeerbeschrijving zo sterk aanwezig is wat de waarheid van de aanslag plausibel maakt. De mails die ik ontvang met de getuigenissen hoe ze hoofdstuk per hoofdstuk meestappen in het verhaal — dat ik door historisch onderzoek gecreëerd heb — troosten me dat ik na vijftig jaar toch de moed gehad heb om me kwetsbaar en openhartig te tonen via een literair werk.

Vanmorgen nog deze mail van R. V. in mijn mailbox: ‘Happening is een ware pageturner. Vanaf de eerste pagina’s neemt het verhaal je bij de lurven en laat het me als lezer niet meer los. Van het idyllische dorpsleven tot de laaiende stedelijkheid, van de kleinste anekdote tot de hoogst gestemde reflectie: deze roman vlecht zich in het inlevingsvermogen van de lezer die een vermetel avontuur aanschouwt en zich afvraagt in hoeverre werkelijkheid fictie overtreft of vice versa. Daarom is de visualisering op BRUZZ-TV zo pakkend en uitnodigend om de roman een tweede lezing te geven.’

De roman is ook met veel warmte en romantiek geschreven als een gelardeerde kroniek die veelgelaagd is, spannend. Daardoor is het een bijna hypnotiserende whodunit, alsof Bergman en Hitchcock zich aan Happening zouden wagen. Het wordt een uitdaging de komende jaren voor EyeWorks om er een speelfilm in Vlaanderen van te maken! Dat kan niet anders dan visueel spektakel opleveren, zeker in de handen van de zo gereputeerde Nele Meirhaeghe als scenariste.

Zeitgeist

Ik had me voorgenomen om mijn gezin en vrienden niet te veel te belasten met het onderzoek en het schrijfproces. Daarom doceerde ik veertig jaar lang kunstwetenschappen en communicatiewetenschappen en vermeed ik het onderwerp in mijn omgeving. Vanaf de eerste dag na mijn emeritaat drie jaar geleden hanteerde ik de pen. Tijdens de periode van het schrijfproces werd ik echter geconfronteerd met de actualiteit van de terreuraanslagen in Frankrijk en Brussel. Ik zat plots met een déjà-vu op de genese van het extremisme en het ontkiemen van politieke terreur van 1967, waar ik toen over aan het schrijven was, tot het heden wat op een sprong van de Nieuwstraat gebeurde in Maalbeek en Zaventem.

Daarom probeerde ik door de inkijk in de extreem-linkse Commune Ché een relevante analyse van een geïnfecteerde Zeitgeist te beschrijven. De onderlinge spanningen binnen de commune dient als een microkosmos voor de linkse beweging van weleer. Opmerkelijk was dat alle sociale klassen aan bod komen: arme ‘linksen’, bourgeois-‘linksen’, doorsnee-studenten, artiesten, vaklui, arbeidersmeisjes. Dat allemaal onder de leiding van hun voorzitter, de aristocratische rode baron. Het schrijven van dit magistrale verhaal is een enorme uitdaging geweest. Niet alleen omwille van zijn historische relevantie, maar minstens evenzeer omwille van zijn actuele weerklank.

Een sleutelroman blijft fictie

Er is natuurlijk altijd het spanningsveld tussen objectiviteit en subjectiviteit en de manipulatie die van elk medium uitgaat: boeken, tv-journaals en films. Ook in mijn historische roman bestaat dé waarheid niet. Hoewel bijna alle details zijn gebaseerd op feiten, is het boek een allegorie, als een spiegel voor een tijdsgewricht. De personages zijn gebaseerd op leden van de Commune Ché die ik doorheen de voorbije decennia ontmoette. Ze verbeelden zo de reële Brusselse gemeenschap anno 1967 én illustreren het psychosociale klimaat van toen. Ik kon beroep doen op hun voortschrijdend inzicht in hun dagboeken, persoonlijke documenten en wetenschappelijke literatuur uit Duitsland, Frankrijk en ons land die op getuigenissen is gebaseerd. De roman gaat over de tijdsgeest en het doorgronden van politieke en persoonlijke processen die tot politieke terreur geleid hebben. Het belangt ons allen aan omdat geweld van alle tijden is.

Happening is de dramatische en niet de idyllische afbeelding van de werkelijkheid. Als auteur denk ik na over de maatschappij waar ik in leef en die doordrongen is van geweld. Ik beschrijf het omdat ik er bang van ben en ik wil dat we erover nadenken. Ik ben echter geen moralist of politicus, ik daag uit met het boek om na te denken. Geweld is nooit vrijblijvend. En ik ben een hopeloos naïeve vooruitgangsdenker gebleven, mijn opleiding aan St.-Lukas Brussel en de VUB speelt daar zeker een rol in. Ik beweer niet dat kunst de wereld kan redden, maar ik ben er zeker van dat de wereld slechter af is zonder kunst.

Happening

Wikipedia geeft volgende definitie aan Happening: ‘Een happening is een spectaculaire openbare, spontaan lijkende maar vooraf bedachte gebeurtenis, bedoeld om de openbare orde op een ludieke manier te verstoren, zodoende te choqueren, en daarmee als star en ouderwets ervaren denkbeelden belachelijk te maken.’

Volledig akkoord met deze definitie. Helaas waren er in 1967 Commune Ché-lui in Brussel en Berlijn die twee dagen na het inferno schreven in een publiek pamflet dat ze uitdeelden aan de universiteiten: ‘Happening! Onze Belgische kameraden hebben eindelijk ontdekt hoe ze de bevolking echt deel kunnen laten nemen aan het vrolijke gebeuren in Vietnam: ze steken een warenhuis in brand en driehonderd verzadigde burgers beëindigen hun opwindende leven en Brussel wordt Hanoi.’

Voor de overlevers en de slachtoffers brandt de Inno ook na 50 jaar nog iedere dag. Ook dit militant citaat uit een lang pamflet krijgen we toch maar niet uit ons geheugen gewist. We hebben moeten leren leven dat er in ons land mensen, nu zeventigers, vrijuit leven. De daders van de aanslag, die zich tot vandaag niet schuldig vinden, enkel verantwoordelijk. Ze waren namelijk ‘vrijheidsstrijders tegen het Amerikaans imperialisme en het doel heiligde de middelen’.

‘Soldaten voeren een bevel uit’, vertelde me een ancien van de Commune Ché. ‘We waren dat verplicht aan onze ideoloog Comandante Che Guevara’ die in een ver land in Zuid-Amerika zijn strijd voerde.

Heilig vuur

De zes episodes bij BRUZZ TV onder regie van historicus Frank Hoornaert zijn een zinnebeeldige voorstelling van 1967 tot vandaag. Hopelijk opent de docu-serie de historische ogen van de vooringenomen blinden die naïef (of te kwader trouw) het gemanipuleerd verhaal van de doofpotoperatie, georkestreerd door de machtshebbers, blijven verdedigen. Ik ben blij een kritische ziener te zijn in het werkveld van de hedendaagse geschiedschrijving. Ik baseer me op tekst, beeld en getuigenissen — voortdurend het scalpeermes hanterend — door een alles op de operatietafel leggende analyse van de Zeitgeist en trek daarna pas de conclusies.

Mijn archief over de aanslag in de Inno is oneindig in filosofische zin en kiest zo partij voor een hallucinante beeldwoekering van een inferno. Mijn totale archief is een mystieke vorm van hyperrealiteit. Het is een puzzel die vanuit methodologieën een werkelijkheid ensceneert die naar zichzelf verwijst. Naar de kern van geweld. Naar de drie geradicaliseerde jongeren Marie, Bernard en Suzanne die ieder met een bom in hun hand hun daad deden op die maandagmiddag 22 mei. De coördinatrice Delphine zette hun af aan de hoek van de Koolstraat en de Nieuwstraat en pufte bevrijd weg met haar Austin Mini naar haar mentor de Rode Baron. Op het middaguur bedreven ze de liefde in een hotel dicht bij de fabrieken te Vilvoorde. Diezelfde middag werd ik op een heuvel in het Hageland volwassen in alle betekenissen van het woord. Het heilig vuur, weet je wel.

Daarom bevat deze roman alle elementen die garant staan voor een actueel en troostend verhaal: een onuitwisbare historische gebeurtenis, diepsnijdende menselijke verhalen en doorwrochte personages wier leven door het noodlot met elkaar werden verbonden. Door de BRUZZ-TV-reeks is het woord nu beeld geworden en heiligt zoals eertijds opnieuw het bestaan. In de TV-reeks vinden we ons verleden terug zoals het ooit helemaal is geweest, we krijgen een extatisch werkelijkheidsbeleven. De roman en de docu-reeks kan vandaag de schromelijke onrechtvaardigheid in het Belgische collectieve geheugen ongedaan maken. Ik wilde een roman schrijven die ertoe doet!